Umbúðir og innihald

Innihald bóka skiptir öllu, umbúðirnar eru bara til að auðvelda okkur að komast á bak við textann, að nálgast hugmyndaheiminn sem býr í hverri skáldsögu. þrátt fyrir það stendur maður sig að því að rétta ósjálfrátt höndina eftir bók með vel hannaða aðlaðandi kápu hvort sem það er vegna þess að hún er stílhrein og einföld eða skemmtilega snúin í fjölbreytileika sínum. Bókakápan er því mikilvæg og mér er sagt að dæmi séu um að kostnaður við gerð bókarkápu hafi verið nærfellt fjórðungur heildarkostnaðar við gerð hennar.

Sagan segir að Allen Lane hafi verið staddur á járnbrautarstöð 1934 og ekki fundið neitt að lesa af viti. Þá flaug honum í hug að gefa út almennilegar bækur, bókmenntir, í ódýrum kiljum sem seldar væru í sjálfsölum um allt Bretland. Þetta tókst bráðvel og hafði gríðarleg áhrif á bókaútgáfu eins og flestir þekkja eflaust. Eitt af því sem Allen lagði mikla áherslu á var að útlit bókanna átti að vera staðlað en mismunandi á litinn eftir því um hvað hver bók var - appelsínugult var fyrir skáldsögur, grænt fyrir spennusögur, blátt fyrir ævisögur, rautt fyrir leikrit og bleikt fyrir ferðabækur. Hann var mjög á móti kápumyndum enda var einfalt og skýrt útlit smám saman gríðarsterkt vörumerki. Með tímanum tóku þó að birtast litlar myndir á miðjum kápunum og smám saman lögðu þær framhliðina undir sig þó litaþema sé enn notað að nokkru leyti.

Þegar kápumyndir tóku að birtast á Penguin-bókum voru þær oft stílfærðar eftir einhverju í sögunni, eða eftir inntaki sögunnar, einskonar vísbending fyrir væntanlegan lesanda. Ekki voru allir útgefendur eins vandi að virðingu sinni og í mörgum tilfellum var kápan tálbeita - á henni kannski mynd af fagurri stúlku, jafnvel í klóm óþokka, en innihaldið var kannski allt annað. Þetta er nokkuð sem maður kynntist vel sem áhugamaður um vísindaskáldskap um 1970 - kápurnar á þeim bókum voru hver annarri svakalegri og alsiða að þær væru í engu samræmi við innihaldið. Þetta þóttu og ekki par fínar bókmenntir á þeim tíma, og þykja eiginlega ekki enn, og markhópurinn ekki hátt skrifaður heldur, ungir menn sem hugsuðu eiginlega ekki um annað en kynlíf og því vel móttækilegir fyrir myndum af fáklæddum konum og krassandi kynlífslýsingum (á þess tíma mælikvarða) þó alla jafna væri ekkert kynlíf að finna í bókunum sjálfum.

Um það leyti sem ég byrja að lesa vísindaskáldskap, 1966 eða 67, var gullöld vísindaskáldsagnanna liðin, eða í það minnsta gullöld vísindaskáldsagnakápumynda. Þrátt fyrir það komst ég yfir mikið magn af bókum með svo krassandi kápum hjá honum Sigurði á Laufásveginum og síðar hjá Ingvari. Með tímanum breyttust síðan kápurnar, urðu hófstilltari í takt við það að vísindaskáldskapur varð virðulegri, eða reyndi að virðast virðulegri - ég man eftir því þegar menn börðust fyrir því að hætt yrði að tala um vísindaskáldskap, SF ætti ekki lengur að vera skammstöfun á Science Fiction, heldur Spectulative Fiction - óttalega hallærisleg pæling.

Flestum SF-bókanna, einhverjum hundruðum, fargaði ég fyrir mörgum árum, og sé ekkert á eftir þeim, en sumar urðu þó eftir, jafnvel í mörgum eintökum eins og ég komst að við tiltekt um daginn. Þar rakst ég til að mynda á þrjú eintök af The Sirens of Titan eftir Kurt gamla Vonnegut. Kápurnar á þeim eintökum eru einmitt skemmtileg vísending um hvernig álit manna á Vonnegut hefur breyst í gegnum tíðina.

Fyrst er að telja útgáfu Dell frá 1959, frumútgáfu bókarinnar. Hún er lítil um sig, eins og Dell bækur voru gjarnan á þeim tíma, komust betur í vasa: 10,7x16, 319 síður. Eins og sjá má er hér verið að höfða til lægstu hvata og ýmislegt bendir til þess að kápuhönnuður hafi ekki lesið bókina. Á baksíðu hennar stendur líka þessi óborganlegi texti:

The Time: Somewere in the Near Future.
The Place: Beyond the Limits of Space.

Where the beauty of woman is without compare ... but man is without a memory of woman's delights ...

Where nothing is forbidden ... but thinking is an unforgivable sin ...

Where life is "perfect" ... but resistance to its "perfection" means death ...

 

 

 

 

Útgáfa númer tvö, sem ég man reyndar ekki eftir að hafa keypt, en á þó samt, er bresk útgáfa, gefin út af Corgi 1964. Stærðin er klassísk Penguin-stærð, 11x17,7, 222 síður. Kápan er ekki eins eggjandi og á frumútgáfunni, en óneitanlega nokkuð fríkuð samt. textinn á forsíðunni er líka magnaður ("Mankind in the nightmare age"). Á bakhliðinni er vitnað í ýmsar umsagnir, meðal annars í Books and Bookmen, Punch og ónefndan gagnrýnanda BBC og svo rithöfundana Brian Aldiss og Elizabeth Jane Howard.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Svo er það þriðja útgáfan sem birtist í safninu óforvarandis fyrir nokkrum árum. Hún er frá Dell, gefin út 1998. Eins og sjá má á kápunni hefur vegur Vonneguts heldur vaxið sem sést meðal annars á stærðinni, 13,5x20,3, 336 síður. Ekki er hægt að kalla bók í þeirri stærð vasabrotsbók, enda er hér verið að stilla Vonnegut upp við hlið veigameiri höfunda og um leið að færa hann í nútímalegri búning. Stílhrein hönnunin er líka til þess fallin að undirstrika að hér sé alvöru bókmenntaverk, en undir samheitinu The Dial Press komu út allar bækur Vonneguts áþekkar útlits.

 

 

 

 

 

 

 

 

Þegar ég var að pára þetta (ef svo má segja) leitaði ég að fleiri kápum af þessari ágætu bókar Vonneguts og rakst þá á eina sem ég átti einhvertímann. Stílinn á henni finnst mér vera frá áttunda áratugnum og ýmislegt sem bendir til þess að listamaðurinn hafi ekki lesið bókina. Hann hefur þó dísirnar þrjár, enda hnoðaði Salo, vélmennið frá Tralfamador, þrjár styttur af fögrum konum út títönskum mó. Hugsanlega er Salo maðurinn með lendarskýluna, enda fellur sú mynd illa að Malachi Constant eða Winston Niles Rumfoord að mínu mati.