HAGVÖXTUR TVÖFALDAST!

Það er alltaf gaman af glannalegum yfirlýsingum og gaman (les: fyndið) að lesa spjall við Dolf Zantinge, sérfræðing í samskiptatækni, hvað sem það þá annars er, þar sem hann talaði um ljósleiðaranet. Hagvöxtur tvöfaldast, segir hann, eða réttara sagt: HAGVÖXTUR TVÖFALDAST við ljósleiðaravæðingu. Ég meina TVÖFALDAST!

Zantinge var hingað kominn til að mæra ljósleiðaravæðingu Orkuveitunnar, sem hófst sem óljós og óskynsamleg tilraun til að koma á gagnaflutningum um raflínur. Það má eiginlega segja að þessi ljósleiðaravæðing hafi verið á fölskum forsendum, laumað í gegnum borgarkerfið af mönnum sem ekki gátu gengist við því að hafa tekið ranga ákvörðun í upphafi.

Ef litið er framhjá því hvernig draumurinn um ljósleiðaraland varð til, er hægt að taka undir það að ljósleiðaravæðing er hið besta mál, ekki síst ef það er gert af einkaaðilum upp á eigin kostnað og áhættu. Víst á það eftir að hafa mikið áhrif þegar allir eru komnir í ljósleiðarasamband og það mun örgugglega hafa talsverð áhrif á rekstarumhverfi fyrirtækja að hafa háhraðaaðgang inn á Netið.

Nú hafa mörg fyrirtæki háhraðaðagang að Netinu, eða svo finnst þeim eflaust, með kopartengingar upp á nokkra megabita, jafnvel 10-12 Mbita á sek. Það er ekki nema hjóm eitt í ljósi þess að fljótlega mun ljósleiðaratækni bjóða upp á 400 Gb á sek.

Ekki er ástæða til að hlusta of mikið á þá sem segja að engin not séu fyrir tæknina, enda er þetta flutningsgeta af þeirri stærðargráðu að hún mun kalla fram nýja hugsun og nýjar hugmyndir. Gætum okkur líka á því að láta aulaganginn hjá Orkuveitunni í gegnum tíðina ekki þvælast fyrir okkur. Þar hafa menn gripið til ýmissa ráðstafana og endurskipulagningar til að beina fyrirtækinu inn rétta braut og skipstjórinn á ljósleiðaraskútunni, Jónatan S. Svavarsson, er mjög traustur maður að mínu mati.

Málið er aftur á móti það að það skiptir ekki svo miklu hver flutningsgetan verður hér innan lands, á meðan við búum við ótraust og óörugg samskipti milli landa. Gleymum því ekki að samband um Farice-strenginn rofnaði fimmtán sinnum á síðasta ári.

Á meðan svo er er lítið gagn af því að fá hingað sérfræðinga í samskiptatækni sem mæra ljósleiðaranet Orkuveitunnar. Jafnvel þó þeir spái því að hagvöxtur tvöfaldist (TVÖFALDIST!!). Það að líkja kopar vs. ljósleiðara við ritvél vs. einkatölvu gefur sérfræðikunnáttu Dolf Zantinge svo ákveðna einkunn. Eiginlega falleinkunn.

Barnabækur fjórar

Tók mér tíma til að lesa þrjár nýjar barnabækur og eina gamla um helgina, allar býsna góðar en ólíkar bækur. The Two Pound Tram eftir William Newton er stutt ævintýrasaga um tvo bræður sem eru eiginlega foreldralausir, því þeir hitta foreldra sína ekki nema um á miðvikudögum. Svo fer að móðir þeirra stingur af. Faðir þeirra tekur þvi svo illa að þeir bræður ákveða að strjúka að heiman og kaupa sér sporvagn sem þeir höfðu séð á auglýsingu og átti ekki að kosta nema tvö pund, eins og heiti bókarinnar ber með sér. Sagan er ævintýraleg en saman við hanna fléttar höfundur raunverulegum atburðum. Hún gerist á árunum skömmu fyrir seinna stríð og lýsir samfélagi sem er að stíga inn í nútímann, horfnum tíma þegar all gekk með öðrum hraða, svona eins og vand sem dreginn er af hesti eins og sporvagn þeirra bræðra. Skemmtilegt ævintýri kryddað smá sorg og lítilræði af trega. Kom út 2004.

The Diamond of Drury Lane eftir Julia Golding er glæný bók, kom út 2. janúar sl. Hún gerist í Lundúnum í lok átjándu aldar, um 1790 nánar tiltekið, og segir frá stúlkunni Cat Royal sem alist hefur upp í leikhúsi á Drury Lane. Bókin er fjörlega skrifuð og ævintýraleg, ævintýralega órökrétt nánar tiltekið, en það skiptir ekki meginmáli. Bókin gefur lesanda nokkuð góða mynd af því hvernig líf í Lundúnum gæti hafa verið á þessum árum, en hallærislegt finnst mér alltaf þegar höfundar bóka sem gerast í fortíðinni eyða miklu púðri í að lýsa óhreinindum og óþef, sérstaklega þegar það er gert með sterkum lýsingarorðum. Fyrir vikið missir lesandinn sjónar á söguhetjunum og fer eiginlega að horfa frekar í kringum sig og hrylla sig en að sökkva sér í söguna.

Einn vinsælasti barnabókahöfundur seinni tíma er írski höfundurinn Eoin Colfer, sem skrifaði meðal annars bækurnar um Artemis Fowl, en þær hafa komið út hér á landi og gengið vel að ég best veit. Colfer hefur skrifað fjöldann allan af bókum og sumar góðar. Bækurnar um Artemis Fowl eru ágæt skemmtun, en betri fannst mér The Wish List og The Supernaturalist, sérstaklega sú síðarnefnda sem var snúin og spennandi.

Bækurnar hans Colfers eru alla jafna miklar ævintýrabækur líkt og Artemis Fowl-serían, sem er reyndar líka vísindaskáldskapur í bland, og sumar eru hreinn vísindaskáldskapur eins og The Supernaturalist. Í sumar hefur göngu sína ný sería eftir Colfer sem er laus við allt slíkt, þ.e. ekkert yfirnáttúrlegt og lítil vísindi, sem á örugglega eftir að verða vinsæl. Fyrsta bókin í þeirri útgáfuröð heitir Half Moon Investigations og segir frá spæjaranum Fletcher Moon, sem fékk viðurnefnið Half Moon fyrir það hvað hann var smávaxinn, en hann er tólf ára gamall. Hann ákvað snemma að hann vildi verða einkaspæjari, leysti fyrsta málið þriggja ára gamall, og lærði til spæjara á Netinu. Sagan hefst þar sem hann flækist í mál sem byrjar heldur illa þegar hann brýtur fyrstu reglu einkaspæjarans - ekki verða hluti af rannsókninni. Skemmtilega skrifuð bók og nóg að gerast. Alla jafna er gamanið græskulaust, en passalega ógnvekjandi. Kemur út 1. júní næstkomandi í Bretlandi, 1. apríl vestan hafs.

Besta bókin af þeim sem hér eru nefndar að þessu sinni er Princess Academy eftir Shannon Hasle. Hún er ekki alveg ný, kom út í júlí sl. Princess Academy segir frá stúlkunni Miri sem býr í afskekktu þorpi á Eskel-fjalli þar sem fólk hefur viðurværi sitt af námavinnslu. Úr námunum vinna menn einskonar marmarastein sem er eftirsóttur en ekki ýkja verðmikill, ef marka má lífskjör manna í þorpinu. Þegar Miri er fjórtán ára ber svo við að spámenn konungsins, sem býr á láglendinu, lýsa því yfir að prinsinn verði að velja sér konu úr hópi stúlkna sem búi á fjallinu. Fyrir vikið verði allar stúlkur á aldrinum fjórtán til sextán ára að ganga í skóla til þess að læra að verða prinsessur.

Shannon Hale sannaði það með sinni fyrstu bók, The Goose Girl, að hún er góður penni, en í því endursegir hún gamla Grimmsævintýrið um gæsastelpuna. Princess Academy er líka einkar vel skrifuð, stíllinn meitlaður og lágstemmdur um leið, meira gefið í skyn en sagt er beint út. Sérstaklega fer hún vel með þær tilfinningar sem bærast með Miri í garð Peder leikfélaga síns og togstreituna milli löngunarinnar að vera hluti af samfélaginu á fjallinu og þess að verða prinsessa með þeim lystisemdum sem því hljóti að fylgja. Hale lýsir líka einkar vel atburðarásinni í prinsessuskólanum og ógnvekjandi átökum undir lokin. Sú skoðun hennar að menntun sé til alls fyrst skín í gegn í bókinni, aðallega menntun kvenna. Gæti trúað því að þessi bók myndi einkar falla stúlkum í geð, en allir ætti þó að hafa smekk fyrir henni.

Breiði pensillinn

Það er alltaf vafasamt þegar menn draga fram breiða pensilinn, eins og Ívar Páll vinur minn gerir í Viðskiptablaðinu í morgun. Hann fjallar þar um deiluna vegna framtaks Jótlandspóstsins með birtingu myndanna alræmdu og velur pistli sínum yfirskriftina "Hverjum klukkan glymur" og sem fyrirsögn herhvötina "Látum ekki undan".

Ívar Páll hefur pistilinn á þessum orðum: "Lýðræði og mannréttindi eru af einhverjum orsökum ekki við lýði í ríkum múslima."

Múslimar í heiminum eru nokkuð á annan milljarð. Af múslimum eru arabar fimmtungur eða þar um bil. 20% múslima búa í Afríku sunnan Sahara. 30% í Suðaustur-Asíu. Fjölmennir hópar múslima eru í Kína, Evrópu, Mið-Asíu og Rússlandi.

Meðal þeirra fimm landa þar sem múslimar eru fjölmennastir er ekkert arabaríki: Indónesía, Pakistan, Bangladesh, Indland og Tyrkland. Af þessum löndum má segja að Indónesía, Bangladesh og Tyrkland séu ríki múslima, því þar eru múslimar í meirhluta. Þau eru lýðræðisríki, þó vissulega sé víða pottur brotinn í mannréttindamálum.

Í pistli Ívars segir: "Flestir afkastamestu hryðjuverkamenn síðustu ára eru múslimar og arabar." Villandi, því þó þeir séu múslimar flestir, held ég að þeir sem ekki eru arabar séu býsna margir. Sjá til að mynda hryðjuverkið á Balí í október 2002 og annað mannskætt hryðjuverk þar í landi í ágúst 2003. Í þeim tilfellum voru illvirkjarnir Indónesar. Ekki arabar. Bendi og á að hryðjuverkamennirnir í Lundúnum fyrir ekki svo löngu voru Bretar ættaðir frá Pakistan.

Yfirskrift pistils Ívars Páls er lærð tilvísun hans í hugvekju Johns Donnes, "Devotions upon Emergent Occasions", frá 1623. Sú hugvekja er mögnuð lesning, eins og flest það sem Donne skrifaði, og gegnsýrt af húmanískri kristni, eiginlega sósíalískri kristni. Í þeim þrengingum Dana sem nú standa yfir geta þeir huggað sig við þessa tilvitnun í téða hugvekju:

"No man hath affliction enough that is not matured and ripened by it, and made fit for God by that affliction."

Friedan og valfemínismi

Fyrir mörgum árum las ég bókina The Feminine Mystique eftir Betty Friedan sem ég stal frá henni systur minni. Man ekki alveg hvenær þetta var, líklega í kringum 1970. Ekki skildi ég allt sem höfundur var að fara, enda samfélagshættir hér talsvert frábrugðnir því sem Friedan byggði á, en inntakið, eins og ég skildi það, varð mér umhugsunarefni og rifjaðist upp fyrir mér er ég sá að Friedan væri látin á 86. aldurári.

Ef ég man söguna rétt hugðist Friedan skrifa bók um stúlkurnar sem útskrifuðust með henni úr háskóla vorið 1942, hvernig þeim hafði farnast í lífinu. Öðrum þræði vildi hún sanna það að háskólanám nýttist konum ekki síður en körlum til betra lífs. Annað kom á daginn, því þegar stúlkurnar stofnuðu heimili komust þær að því að glerþakið var heima fyrst og fremst.

Menn tóku bókinni hennar Friedan ekki nema mátulega vel þegar hún kom út, voru ekki að kaupa röksemdirnar og fannst hún jafnvel yfirborðskennd. Hún var þó síst af öllu yfirborðkennd, Friedan var að vekja máls á veigamiklu vandamáli og bókin átti eftir að hafa gríðarleg áhhrif á réttindabaráttu kvenna og kynjaumræðu almennt. Hún er sennilega með merkilegustu bókum á sínu sviði sem út hafa komið.

Friedan komst seinna upp á kant við aðra femínista vestan hafs, en mig brestur þekking til að greina þær deilur frekar. Eitt af því sem deilt var um, veit ég þó, er það hvort hvort konur þurfi/eigi að gera upp á milli starfsframa og fjölskyldunnar. Sú umræða lifir góðu lífi í dag.

Til einföldunar má segja að þar fari annars vegar þeir sem segja að femínisminn hafi snúist um það fyrst og fremst að konur hafi val og ef þær velji að vera heima þá sé það hið besta mál. Á móti eru svo þeir sem segja að þær konur sem velji að vera heima, oft eftir að hafa lokið veigamiklu námi við helstu háskóla, séu að velja vitlaust og á röngum forsendum. Sjá mjög skemmtilega grein eftir Lindu Hirshman í American Prospect þar sem hún vitnar meðal annars í Mark Twain: Maður sem kýs að lesa ekki er jafn fáfróður og sá sem ekki kann að lesa.

Í greininni ræðir Hirsman meðal annars um umdeilda grein um þessi mál sem birtist í New York Times í haust, en þar var því slegið fram að stór hluti ungra kvenna kysi að vera heima og ala upp börn frekar en að fara út á vinnumarkaðinn. Sú grein var gölluð, eins og fram hefur komið, en Hirsman bendir á að hún hafi rekist á álíka þróun í rannsóknum sínum, sérstaklega meðal vel menntaðra vel stæðra kvenna.

Þessi umræða hefur ekki náð í íslenska fjölmiðla og á kannski seint eftir að kvikna hér, en þó er verið að glíma við mjög veigamilar spurningar að mínu mati.

Leitað að George Orwell

Eric Arthur Blair, sem síðar tók sér nafnið George Orwell, fæddist á Indlandi 1903 en ólst upp á Englandi. Hann átti enskan föður en búrmíska móður. Þegar hann var nítján ára gamall gekk hann í þjónustu konunglegu lögreglunnar indversku og óskaði sérstaklega eftir því að fá að starfa í Búrma. Það var hann næstu ár á ýmsum stöðum, en fékk smám saman ógeð á starfinu og nýlendustjórn Englendinga. Fyrsta bók hans, Burmese Days, byggðist á reynslu hans af lífinu í Búrma og í henni koma fyrir margar persónur sem voru samtíða honum í Búrma. Er hann lá banaleguna hugðist hann skrifa aðra bók sem gerast átti í Búrma, stutta skáldsögu, en náði ekki að ljúka nema við útlínu að söguþræði áður en hann lést í janúarlok 1950.

Emma Larkin, blaðakona sem býr í Bangkok og hefur oft komið til Búrma, fékk þá hugdettu að reyna að rekja slóð Orwells innan Búrma, fara á þá staði sem hann hafði starfað á, reyna að hafa uppi á fólki sem myndi eftir honum og eins að skoða kennileiti sem skilað hafa sér í bækur Orwells. Snemma í bók hennar, Finding George Orwell in Burma, setur hún fram þá tillögu að Orwell hafi ekki bara skrifað eina bók um Búrma, hann hafi í raun skrifað þrjár: Burmese Days, sem rekur söguna af nýlendutímanum, Animal Farm, sem segir frá árunum eftir að Búrma fékk sjálfstæði, og svo 1984 sem lýsi Búrma eins og landið er í dag.

Það segir sitt um ástandið í Búrma að Emma Larkin er dulnefni, enda vill hún ekki að skrif bókarinnar bitni á henni eða vinum hennar í Búrma, en einnig er nöfnum allra sem hún spjallar við breytt til að forða þeim frá því að vera pyntaðir eða hnepptir í varðhald. Málum er nefnilega svo háttað að í Búrma, mesta lögregluríki jarðar, má ekki tala neitt það við ókunnuga sem varpað gæti rýrð á ríkið eða herstjórnina. Kveður svo rammt að þessu að á hverju strái eru uppljóstrarar og stór hluti þjóðarinnar hefur hlotið refsingu fyrir að vera ekki á réttri skoðun eða fyrir að virðast ekki vera á réttri skoðun. Menn eru hýddir og pyntaðir, barðir til bana ef það þykir henta, og lokaðir í fangelsum árum saman, iðulega án þess að vita hvers vegna.

Í gegnum þetta ríki geðveikinnar fer Emma Larkin, reynir að rekja slóðina af George Orwell og tekst býsna vel upp, kemst til að mynda að því að líklega á Orwell afkomendur í Búrma, og hitti fyrir fjöldann allan af landsmönnum sem búa við kröpp kjör, algengt tímakaup fyrir 45 stunda vinnuviku er hálf þriðja króna á tímann, en taka lífinu með þolgæði.

Finding George Orwell in Burma er þó ekki bók um Búrma og ekki heldur bók um þá ótrúlegu herforingjaklíku sem þar ræður ríkjum heldur er þetta bók um George Orwell og ferð hans um Búrma, frá Mandalay, til árósa Irrawaddy, Rangoon, Moulmein, en þaðan var móðir Orwells, og Katha. Larkin fetar slóðina, lýsir aðstæðum í dag og getur sér til um lífshætti á þeim árum sem hinn ungi George Orwell var þar við vinnu sem útsendari nýlenduveldisins.

Eins og getið er er landstjórnin í Búrma ekki í aðalhlutverki í sögunni, en alls staðar skal hún skjóta sér inn, eins og leiður ættingi sem lætur sér ekki skiljast rekur hún inn hausinn hvað eftir annað, treður sér að borðinu í öllum samsætum. Kemur ekki á óvart í ljósi þess að nánast allir sem Larkin ræðir við hafa setið í fangelsi eða verið hart leiknir fyrir skoðanir sínar eða eiga ættingja eða vini sem setið hafa inni.

Allt er öfugsnúið í Búrma, landi sem er bæði gjöfult og fallegt eins og Larkin lýsir því, en einna verst við að eiga er hve herstjórnin er geðveikisleg, það virðist ekkert skipulagt í æðinu. Það er líka ekkert heilagt þegar valdasýkin er annars vegar; ef sagan er til ama þá er henni breytt, saga lands og þjóðar endurskrifuð og þjóðþekktar persónur hverfa eins og þær hafi aldrei verið til, heilu hverfin eru rifin til að losna við götur sem hafa sögulega tilvísun ef sagan er mönnum ekki að skapi, og svo má lengi telja.

Þannig skapaði það mikil vandræði fyrir herstjórnina þegar Aung San Suu Kyi sneri til Búrma 1988 og tók upp baráttu fyrir mannréttindum, því faðir hennar, frelsishetjan Aung San, sem myrtur var 1947, var með helstu táknmyndum stjórnarinnar. Svar herforingjanna var einfaldlega að fjarlægja allar myndir og styttur af Aung San og endurskrifa söguna, smám saman hvarf hann úr sögubókum og heil kynslóð veit varla að hann hafi verið til.

Það segir sitt um stjórnmálaástandið að í fyrradag var tekin í notkun ný höfuðborg Búrma, Pyinmama, sem er á hásléttunni um 3.000 kílómetra norður af Rangoon, gömlu höfuðborginni. Í nóvember síðastliðnum var nefnilega tilkynnt að flytja ætti höfuðborgina með hraði, en ekki kom fram hvers vegna þótt spurnir séu af því að það hafi verið að undirlagi stjörnuspekings herstjórans sem öllu ræður. Í höfuðborginni nýju er ekki búið að setja upp símakerfi, lítið er um húsnæði og raforka af skornum skammti, en þess má svo geta að bannað er að hafa farsíma um hönd og horfa á gervihnattasjónvarp.

Þessi bók Emmu Larkin er bráðfróðleg lesning þeim sem hafa auga á George Orwell og gefur óvænta innsýn í hugarheim hans, hann var ekki síður breyskur en við hin og upp fullur með mótsetningar, en maður fær líka að skyggnast inn í óttalegt myrkur verstu harðstjórnar heims.

Dómgreindarlaus ritstjóri

Hún er óneitanlegs sérkennileg deilan sem sprottin er milli Jótlandspóstsins og múslima víða um heim. Það er að segja sérkennileg fyrir það Jótlandspósturinn skuli hafa látið sér detta í huga að móðga trúarsannfæringu tugmilljóna á svo ósvífin hátt og ætla svo að skjóta sér á bak við prentfrelsið. Aumkvunarverð er sú staðhæfing að þeir hafi viljað vekja umræðu um málfrelsi. Ef þeir Jótlandspótsmenn vildi endilega láta reyna á málfrelsið af hverju birtu þeir ekki skopmyndir af Margréti Þórhildi Danadrottningu að hafa mök við hunda sína? Nú eða skrípamynd af gyðing á leið í gasklefann? Það var svo til að bíta höfuðið af skömminni að heyra Anders Fogh Rasmussen ræða það á blaðamannafundi að sér þyki það sérstaklega slæmt að mótmælt sé á svæðum sem notið hafa góðs af þróunaraðstoð Dana í gegnum árin(!) - Hann var semsé að kveinka sér yfir því að Dönum hafi ekki tekist að kaupa sér nægilega undirgefna vini. Mér sýnist það borðleggjandi að svo dómgreindarlaus ritstjóri sem Carsten Juste augljóslega er segi af sér. "Jyllands-Posten lægger vægt på at holde en høj etisk standard, som bygger på respekt for vore grundlæggende værdier" segir hann í bréfi í blaðinu í dag. Annað hefur komið á daginn.

Bókahelgin mikla

Lagðist í lestur um helgina og náði að vinna aðeins á bunkaum á skrifborðinu. Reyndar ekki mikill tími til að lesa á laugardaginn, enda var ég þá með afmælisboð, en náði þó að lesa eina bók á föstudagkvöldið og aðra á laugardagskvöld og þrjár lágu síðan eftir sunnudaginn, tvær sem ég hafði gripið í öðru hvoru í vikunni og svo ein sem rann ljúflega um kvöldið.

Þrjár bókanna eru óútgefnar, The Lost Railway Porter eftir Andrew Martin, Angel Blood eftir John Singleton og We're All in This Together eftir Owen King - eiga allar að koma út í maí næstkomandi.

Andrew Martin hefur skrifað bækur sem gerast um aldamótin þarsíðustu og segja frá Jim Stringer sem dreymir um að verða lestarstjóri en örlögin haga því svo að hann verður lögregluþjónn. Ég las fyrstu bókina í seríunni fyrir nokkrum árum og fannst hún þokkaleg, The Necropolis Railway, en söguþráður hennar snýst á skemmtilegan hátt um greftrunarsiði í Englandi á öndverðri tuttugustu öld, hvernig þeir voru að breytast og hvernig fjárglæframenn nýttu sér það. Stíllinn á bókinni féll mér ekki í geð, fannst hann of tilgerðar- og þunglamalegur og tilraunir h0fundar til að skapa drungalegt andrúmsloft voru á tíðum hlægilegar. The Lost Railway Porter, sem er þriðja bókin um Stringer að mér sýnist, er ekki gallalaust en þó mun betur skrifuð en fyrsta bókin. Sérstaklega eru mannlýsingar betur úr hendi gerðar þó persónurnar vilji of vera hálfgert skrípafólk. Best tekst Martin upp í að lýsa ofbeldi í bókinni sem er mátulega handahófskennt til að geta verið ekta.

We're All in This Together er fyrsta bók Owens Kings, sem er kynntur á kápu sem "brilliant young writer of impressive maturity" sem útgefandinn, Faber and Faber, telur greinilega að verði einn af helstu höfundum sínum í framtíðinni. Má vel vera, það er margt vel gert í bókinni sem segir frá ungum pilti sem á í hálfgerðri tilvistarkreppu, glímir við vonbiðil móður sinnar og hálfgeggjaðan afa sem er gömul verkalýðshetja og ekki við það að láta deigan sína þó hann sé komin á grafarbakkann. Sagan er fjörlega skrifuð, kannski ekki svo sannfærandi á köflum, en fríkuð og frumleg. Sérstaklega er samband afans og besta vinar hans snúið og í raun algeggjað eins og kemur í ljós undir lokin. Mér fannst endir bókarinnar sístur, eins og höfund þryti hugmyndir eða orka til að loka bókinni á almennilegan hátt. Víst er King efnilegur en ekki gott að segja hvort hann sé sú vonarstjarna sem þeir Faber-menn ætla.

Þriðja bókin er svo Angel Blood eftir John Singleton, bók fyrir ungmenni eða unglinga. Singletron hefur skrifað þrjár slíkar bækur, Skinny B, Skaz and Me og Star sem fengið hafa fína dóma. Angel Blood segir frá börnum sem haldið er nauðugum á hæli og þar pínd og kvalin á ýmsan hátt. Börnin er fötluð eða vansköpuð eins og smám saman kemur í ljós í eintali eins þeirra, en heimsmynd þeirra er býsna sérkennileg þar sem þau hafa aldrei komið út undir bert loft og þekkja engan nema hjúkrunarfólk og lækna sem annast þau. Starfsmenn hælisins eða heimilisins sem börnunum er haldið á eru ýmist grimmir sadistar eða kærulausir aumingjar og yfirlæknirinn Mengele holdtekinn, enda gerir hann á börnunum ýmsar voðlegar tilraunir í rannsóknarskyni. Inni í þessar hörmungarsögu flækjast svo tvö ungmenni, vandræðastúlka og vandræðapiltur. Hún er áfram um að bjarga börnunum þegar ghún kemst á snoðir um aðstæður þeirra en hann flækist með nauður viljugur, til að byrja með í það minnsta.

Singleton er fínn penni, með bestu unglingabókahöfundum breskum um þessar mundir, áþekkur höfundur og David Almond (las reyndar nýjustu bóka hans um daginn, Clay, frábær bók og eftirminnileg). Söguþráðurinn er vitanlega fyrirsjáanlegur um margt, en Singleton tekst mjög vel að gera sögupersónurnar sannfærandi, meira að segja fötluðu / vansköpuðu börnin, en líka verður óknyttapilturinn lifandi fyrir manni, þó hann sé klisjukenndur á stundum. Endirinn á bókinni kom svo vel á óvart og það má mikið vera ef þessi bók verður ekki talin með þeim bestu þegar árið verður gert upp.

Fjórða bókin sem lá eftir þessa helgi var Nomadin, barnabók eftir Shwan P. Cormier sem gefin var út 2003, í þriðju útgáfu. Höfundur gefur bókina sjálfur út og ekki þarf að lesa lengi áður en maður áttar sig á hvers vegna. Í bókinni eru allt of margar persónu og allt of mikið í gangi í einu. Sagan segir af ungum pilti sem nemur galdra hjá galdramanni sem starfsheiti hans er Nomadin. Óvættur birtist skyndilega og piltur heldur af stað með lærimeistara sínum að leita hjálpar. nenni eiginlega ekki að rekja atburðarásina frekar, enda er stokkið úr einu í annað, sífellt birtast nýjar og nýjar persónur sem ýmist deyja eða gleymast eins og hendi sé veifað. Ég varð að beita mig hörðu til að nenna að lesa lokaþáttinn - þegar spennan á að vera mest, og þó allt endi í uppnámi á ég ekki eftir að lesa framhaldið. Mér er slétt saman um hvað verður um galdrastrákinn, prinsessuna hugrökku, töfrasvaninn, risann hugumprúða, stríðsmanninn trausta, hundinn talandi, galdrameistarann mikla, býantinn talandi og töfraljósið, svo fátt eitt sé talið af veigamiklum liðsmönnum hins góða. Óþokkarnir voru mun skemmtilegri, enda færri.

Fimmta bókin er svo Finding George Orwell in Burma eftir Emmu Larkin, mjög fróðleg og skemmtileg bók sem gefur einkar áhrifamikla mynd af ástandinu í Burma, eða Myanmar eins og það land heitir víst í dag að geðþótta brjálaðra einræðisherra sem stjórna því. Fyrsta bókin sem Orwell sendi frá sér var Burmese days og er hann lést var hann með í smíðum aðra bók sem einnig átti að gerast í Burma. Þó honum hafi þannig ekki tekist að ljúka við nema eina bók sem beinlínis gerðist í Burma sem Larkin að hann hafi í raun skrifað þrjár bækur um landið, Burmese days, Animal Farm og 1984. Eftir lestur bókarinn er ekki hægt annað en taka undir þessi orð hennar. Mögnuð bók.

Íslenskan bráðum mun útaf deyja

Óttalegt væl fannst mér í Andra Snæ í útvarpinu í gær þegar hann var að tala um íslensku og hve allt breyttist hratt, eiginlega svo hratt, svo ógnarhratt að ég fékk áhyggjur af því að ég myndi ekki skilja hvað hann væri að segja áður en viðtalið væri búið. Hann (og fleiri væluskjóður) talar eins og það séu að myndast eyður í málfari ungmenna, það detti út orð og ekkert komi í staðinn ... geri ráð fyrir að hvaðsemþaðheitir verði algengasta orð í íslensku innan skamms, kannski strax í næstu viku ... nema það verði þá dottið út.

Svona hugsaði ég í fyrstu, en svo áttaði ég mig á því hvað hann væri að fara þegar ég var að fylgjast með yngra barnabarninu í baði í morgun. Þar sat drengurinn, nýorðinn tveggja ára, og var að leika sér með leikfang sem hann lét hrapa í vatnið hvað eftir annað: Þyrla sagði hann hróðugur og lyfti á loft grænu plastleikafangi. Þyrla, hugsaði ég, af hverju segir hann ekki helíkopter. Það setti að mér trega - orðið helikopter var að hverfa úr íslensku máli. Hver hélt uppi vörum fyrir það!? Hvað með það góða orð úr minni barnæsku og önnur álíka eins og fortó, sem hún amma notaði, eða skrípó eða kames? Horfin, horfin!

"Annars þjer einlæglega að segja held jeg, að íslenskan bráðum muni útaf deyja; reikna jeg, að varla muni nokkur skilja hana í Reykjavík að 100 árum liðnum, en varla nokkur í landinu að öðrum 200 árum þar upp frá, ef allt fer eins og hingað til og ekki verða rammar skorður við reistar; jafnvel hjá beztu mönnum er annaðhvort orð á dönsku; hjá almúganum mun hún haldast við lengst."

Svo segir í bréfi þess mæta manns Rasmus Kristians Rask til Bjarna Thorsteinssonar sem hann skrifaði 30. ágúst og 2. september 1813. Tekið upp úr minningarriti Björns Magnússonar Ólsen um Rask, Reykjavík 1888. Frá því Rask skrifaði þessi orð eru liðin 193 ár nú í haust. Kannski geta bara fræðimenn lesið þennan texta þá.

Tónlistarverðlaunin og ég

Þá eru afstaðin íslensku tónlistarverðlaunin eitt árið til, mikill glaumur og einhver gleði í Þjóðleikhúsinu sl. miðvikudagskvöld. Ég var ekki á staðnum, hef reyndar aldrei verið á staðnum frá því verðlaunin voru endurvakin fyrir nokkrum árum. Af hverju ekki? Tja, ýmsar ástæður, aðallega þó að mér finnst svona samkomur alla jafna leiðinlegar. ("It's always entertaining when you're hanging out with entertainers" söng Neil Finn í Hold Steady og víst er skemtilegt að skemmta sér með skemmtikröftum, ekki síst ef þeir eru að taka við verðlaunum, en ekki súrir á barnum.)

Lengi vel þótti mér tónlistarverðlaunin ekki marktæk vegna nálægðar þeirra við DV, þetta voru eiginlega DV-verðlaun framan af, hálfgerð Stjörunmessa, en síðan kom alltaf eitthvað uppá þegar á reyndi. Eitt árið ætlaði ég að fara til að mynda, en miðinn týndist í höndum skipuleggjenda. Annað árið átti ég að afhenda verðlaun en var upptekinn við annað og svo má telja. Með tímanum hafa verðlaunin þó fengið á sig klúðurslegt yfirbragð, tilnefningar kjánalegar og jafnvel þvert á reglur verðlaunanna, verðlaunin út í hött, skipast í flokka í tómu tjóni og svo má telja. Keyrði svo um þverbak á síðustu verðlaunahátíð að ég held þau eigi varla viðreisnar von

Verðlaunin voru nú veitt í tólfta sinn. Stjórn verðlaunanna skipa Margrét Bóasdóttir, sem er stjórnarformaður, Pétur Grétarsson, Sigurgeir Sigmundsson og Björn Th. Árnson. Berglind María Tómasdóttir er framkvæmdastjóri þeirra.

Reglur verðlaunanna eru ekki tiltækar öllum og ekki gott að átta sig á því hversu vel menn þekkja þær almennt. Framkvæmd verðlaunanna er að einhverju leyti níu manna nefndar sem skipuð er þeim Frey Eyjólfssyni, Lísu Pálsdóttur, Ragheiði Eiríksdóttur, Bjarna Braga Kjartanssyni, Skarphéðni Guðmundssyni, Pálma Sigurhjartarsyni, Birgi Nielsen, Andreu Jónsdóttur og Trausta Júlíussyni. Allt klúður skrifast á ofangreinda.

Ég tók einu sinni þátt í að tilnefna plötur til verðlauna og kom á óvart hve skipulagning væri ófullkomin og eins hvað þeir sem störfuðu með mér að því vali væru illa að sér um þá tónlist sem við vorum með í höndunum. Í einhverjum tilfellum var viðkomandi ekki búinn að hlusta á nema lítinn hluta af þeim plötum sem hann síðan tók þátt í að tilnefna. Það er nefnilega svo að þeir sem starfa að tónlist hafa oft ekki áhuga á tónlist nema á sínu þrönga áhugasviði, eða jafnvel alls engan. Það er þó erfitt við að eiga fyrir aðstandendur þykist ég vita, því ekki er hægt að hlýða fólki yfir.

Rétt er að hafa það í huga þegar amast er yfir Íslensku tónlistarverðlaununum að ekki er verið að velja bestu plötur / listamenn / lög eða umslög ársins. Slíkt væri ómögulegt, enda byggist þannig val á smekk viðkomandi en ekki vísindalegu mati. Þrátt fyrir það eru tilnefningar og verðlaun oft sérkennileg, eiginlega óskiljanleg á köflum. Ég sæki þó skýringar í reynslu mína af störfum dómnefnda.

Kvikmyndafyrirtæki í tilvistarkreppu

Kvikmyndafyrirtæki eru komin í sömu tilvistarkreppu og plötufyrirtæki hvað varðar dreifingu á efni yfir netið. Undanfarin ár hafa menn getað sótt sér kvikmyndir á netinu jafnharðan og þær hafa verið frumsýndar og oft nokkur áður en þær koma á almennan markað. Ekki er svo bara það að hægt hefur verið að finna myndirnar á netinu heldur hefur einnig verið hægt að kaupa þær á mörkuðum og hjá götusölum víða um heim löngu áður en þær koma á markað. (Það er reyndar ekkert nýtt, ég keypti From Dusk Till Dawn á VHS spólu á Brick Lane markaðnum nokkrum dögum eftir að hún var frumsýnd vestan hafs 1996.)

Framan af var tiltölulega algengt að menn væru að dreifa Cam-útgáfum, þ.e. myndum sem teknar voru upp á stafrænar vídeóvélar í bíói og gæðin eftir því. Það var reyndar eitt af atriðinum í átaki kvikmyndaframleiðenda gegn ólöglegri dreifingu á bíómyndum að leggja áherslu á hve gæðin á slíkum myndum væru lítil. Sá tími er þó löngu liðinn og nú lítur enginn við Cam-útgáfum, allir vilja DVD-ripp af myndum, þ.e. afrit sem tekið er af DVD disk með viðkomandi mynd, en af slíku er alltaf slatti í gangi, ýmist sem eintök sem send eru til gagnrýnenda, til meðlima kvikmyndaakademíunnar vegna óskarsverðlauna, eða til bíóhúsa víða um heim.

Dreifing á kvikmyndum á Netinu er orðin álíka algeng og á tónlist sýnist mér, þó framboðið sé vitanlega minna og enn sem komið er fátítt að menn sendi heilar myndir sin á milli í tölvupósti. Annað sem spilar hér inní er lítil apparöt sem hægt er að nota til að horfa á kvikmyndir, því þó lengi hafi verið hægt að fá DVD ferðaspilara er nú ekki þverfótað fyrir spilastokkum sem sýnt geta kvikmyndir, allt frá iPod í Archos. Sumir framleiðendur slíkra tækja vilja vingast við kvikmyndaframleiðendur, til að mynda Apple sem leggur talsvert uppúr að dreifa tónlist og kvikmyndum í DRM-umbúðum. Aðrir vilja vingast við notendur og gera þeim kleift að horfa a það sem þeir vilja, til að mynda Archos sem spilarar frá þeim framleiðanda spila DiVX:), og Creative, en nýr spilari frá Creative, Zen Vision:M, sem er býsna flottur, spilar eiginlega hvað sem er.

Innlegg í þessa umræðu var er Steven Soderbergh frumsýndi mynd sína Bubble vestan hafs um daginn. Sú mynd er merkileg fyrir ýmislegt. Soderberg notar þannig ekki atvinnuleikara, heldur eru áhugaleikarar í öllum hlutverkum og myndin tekin upp á stafrænar vélar og unnin í háskerpu. Kostaði enda ekki nema um 100 milljónir kr. sem er ævintýralega lítið fyrir kvikmynd þar í landi. Mesta byltingin er þó að myndin kom út á DVD og var sýnd á kapalstöð daginn eftir að hún var frumsýnd. Stóru kvikmyndahúsakeðjurnar vestan hafs neituðu að sýna myndina enda þykir mönnum þar á bæ þetta háttarlag ógnun við framtíð sína.

Alla jafna hafa menn hagað því svo að fyrst er mynd frumsýnd í kvikmyndahúsi, nokkru síðan er hún gefin út á sölumyndbandi og þá fer hún í sjónvarp. Þetta er einfölduð mynd af því hvernig kvikmyndir eru markaðssettar, en almennt er reglan sú að hver sérmarkaður er mjólkaður eftir megni áður en haldið er inn á þann næsta. Þetta módel er nú búið að syngja sitt síðasta og gildir einu þó menn reyni að neita því að breytingin sé að eiga sér stað eins og stóru bíóhúsakeðjurnar og samtök myndrétthafa. Málsóknir og kergja munu ekki koma í veg fyrir að fólk sæki sér myndir á Netið.

Það sem vakir fyrir aðstandendum myndar Soderbergs, sem högnuðust gríðarlega á netviðskiptum, er að spara sér kostnað vegna markaðssetningar myndarinnar. Með því að frumsýna hana, selja sjónvarpsrétt og gefa út á myndbandi nánast samtímis spara þeir mikið fé og þurfa því eðlilega ekki eins miklar tekjur til að skila góðum hagnaði. Ýmsir sem starfa í kvikmyndaiðnaðinum hafa reyndar rætt opinberlega að ástæða sé til að bregðast við og til að mynda er ekki langt síðan eitt stóru kvikmyndafyrirtækjanna lýsti því yfir að það myndi gefa myndir út samtímis á DVD og í sjónvarp. Hvort þar sé nog að gert þykir mér ólíklegt.

Kvikmyndafyrirtækin hafa skákað í því skjólinu að kvikmyndaskrár eru svo stórar að erfitt er að dreifa þeim um Netið. Það breytist þó hratt og ekki gott fyrir fyrirtæki að treysta á það að tæknin þróist eftir þeim hraða sem þau helst kjósa. Á þessu sviði, líkt og með tónlistina, geirir fólk það sem því langar, notar kvikmyndir eins og því finnst hentugast, og ef stórfyrirtækin svara ekki kalli tímans gera það aðrir.