Sagan endalausa

Fréttir af því að Microsoft muni ekki ná að gefa út næstu útgáfu af Windows, Windows Vista, á réttum tíma koma í sjálfu sér ekki á óvart - þær eru í takt við eðli þess hvernig fyrirtækið hefur starfað hingað til, þar sem sífellt hefur sigið á ógæfuhliðina hvað varðar umfang hugbúnaðarverkefna fyrirtækisins.

Ýmsar kenningar eru til um forritun og stór forritunarverkefni. Eitt af þeim lögmálum sem mönnum er hollt að hafa í huga er kennt við Frederick P. Brooks, prófessor í tölvunarfræðum, og hljóðar eitthvað á þessa leið: Sé forriturum fjölgað við hugbúnaðarverkefni sem er á eftir áætlun seinkar því enn. Í því felst sá kjarni að þann tíma sem tekur að koma nýjum mönnum inn í viðkomandi verkefni muni ekki nást að vinna upp. Af því leiðir svo að eftir því sem lengra er liðið á verkefnið skapar það meiri vandræði að fjölga forriturum. Fyrir vikið dugði ekki að setja meiri kraft í verkið þegar nær dró fyrirhuguðum útgáfudegi og þó menn segi nú að Vista eigi að koma út í janúar, en ljóst að þá er engin pressa að gefa búnaðinn út, ekkert sölutímabil í vændum, þannig að líklegt verður að teljast að útgáfa dragist enn lengur, líklega fram á vor eða sumar 2007.

Ef marka má frásagnir starfsmanna Microsoft, sem ekki hafa viljað koma fram undir nafni, hafa ýmsir alvarlegir vankantar komið í ljós á síðustu mánuðum, til að mynda hvað varða öryggismál, en helstu gallarnir hafi aftur á móti verið í því sem Microsoft kallar Media Centre, MCE, en það er hugbúnaðarsyrpa sem ætlað er að gera heimilistölvu að skemmtunarmiðstöð, stjórnstöð fyrir DVD myndir, sjónvarpsáhorf og -upptökur, tónlistarsafn heimilisins og einnig ljósmyndasafnið, netgátt heimilisins og svo má telja. Þetta er vitanlega hið versta mál því einn af helstu sölupunktum Vista átti einmitt að vera ný og fullkomin útgáfa af MCE og fjöldi vélbúnaðarframleiðenda hefur einmitt hagað framleiðslu og markaðssetningu á vélbúnaði með vísan til þess, enda hafa menn sé þar ört vaxandi markað eftir því sem heimilin verða stafrænni.

Sagan af Vista er orðin býsna löng, nær allt frá því fréttir bárust af því að næsta útgáfa af Windows á eftir XP væri á teikniborðinu og ætti að heita Longhorn. Á næstu árum bárist reglukega fréttir af því hvernig miðaði og í viðtali við Newsweek haustið 2003 ræpddi William Gates III þessa miklu uppfærslu á Windows og sagði Longhorn verða "stærra framfaraskref en nokkurt annað á síðustu 10 árum". Hann var varla búinn að sleppa orðinu er fregnir bárust af því að enn yrði bið á Longhorn, en ef allt færi á besta veg myndi það koma á markað haustið 2006, að mestu fullbúið en nýja skráarkerfið, sem átti að vera helsta byltingin í öllu saman, átti að koma á markað ári síðar, 2007.

Það hefur kostað smá yfirlegu að átta sig á Vista, eins og nýja útgáfan heitir sem stendur, enda herma fregnir að til verði sjö gerðir af Vista, mismunandi eftir því hvað eigi að nota hugbúnaðinn. Fyrst er þar að telja Starter Edition, sem er þannig gerð að aðeins er hægt að keyra þrjú forrit samtímis. Home Basic útgáfan kemur í stað Windows XP Home, en Home Premium útgáfan er Home Basic að viðbættum áðurnefndum Media Centre vöndli. Næstu útgáfur eru svo Windows Vista Professional, Small Business og Enterprise útgáfur, mis-öflugar eftir því sem menn (fyrirtæki) vilja. Að lokum er svo Ultimate útgáfan sem aðallega er ætluð fyrir áhugamenn um tónlist og kvikmyndir og leikjavini, en í henni verður sérstakt stjórnborð fyrir leikjakeyrslu, podcast-græja og ýmislegar viðbætur sem hægt er að sækja yfir netið, tónlist og kvikmyndir og svo má telja.

Apple-áhugamenn hafa tekið þessum fréttum fagnandi og sjá sóknarfæri hjá Apple, enda hefur það fyrirtæki haldið vel á sínum uppfærslumálum undanfarin ár, gefið út fjórar útgáfu af MacOS á síðustu fimm árum, og sú nýjasta er óneitanlega mögnuð. Ekki sýnist mér þó ástæða til að ætla að fólk muni skipta yfir í Macintosh bara vegna þess að þeir þurfa að keyra Windows XP einhverjum mánuðum lengur - slíkar vangaveltur eru álíka barnalegar og sá draumur að aukin sala á iPod myndi verða til þess að fólk skipti yfir í Makka, enda þá komið í Makkaumhverfi.

Í New York Times mátti lesa þá skemmtilegu ábendingu fyrir stuttu að þegar bandarísk yfirvöld beittu sér gegn ólögmætum viðskiptaháttum Microsoft 1998 hafi það verið á þeim forsendum að fyrirtækið beitti sér á þann veg að drægi úr nýsköpun í hugbúnaði almennt. Nú, segja þeir New York Times menn, hefur það og komið fram að Windows dregur úr nýsköpun, en það er þá nýsköpun innan Microsoft sem er í voða. Málið er nefnilega að verkefnið er orðið svo risavaxið að gríðarlega erfitt er að hafa yfirsýn yfir það, að tryggja að allir hlutar þess starfi rétt saman og séu á sama þróunarstigi.

Á sínum tíma var það sagt að Windows 2000 væri mesta hugbúnaðarverkefni sögunnar. Þegar stýrkerfið kom á markað snemma árs 2000 lá að baki starf 5.000 forritara í fjögur ár sem kostaði yfir 150 milljarða króna, en einnig komu að verkinu 750.000 sjálfboðaliðar sem betaprófuðu stýrikerfið (þrátt fyrir þann mikla fjölda voru 63.000 atriði ófrágengin þegar hugbúnaðurinn kom út, þar á meðal um 20.000 böggar sem vitað var um). Alls voru í stýrikerfinu um 40 milljón línur af kóða. Til gamans má geta þess að í Windows 3.1 voru 2,5 milljón línur og 15 milljónir í Windows 95.

Á þeim tíma sem Windows 2000 kom út var fyrirtækið með tvær gerðir af stýrikerfinu á markaði, Windows 95, 98 og Me sem voru ætluð heimilisnotendum og NT-línuna sem var fyrir fyrirtæki. Windows 2000 var í raun útgáfa NT 5.0 og var nokkuð frábrugðið Windows ME, til að mynda, mun öruggari útgáfa sem notaði til að mynda aðra rekla en 95, 98 og Me eins og margir komust að er þeir skiptu yfir í Windows 2000. XP var síðan ætlað að steypa þessum tveim afbrigðum af Windows saman en þegar kíkt er undir húddið kemur í ljós að í raun er hér á ferð NT 5.1.

Windows Longhorn sem síðan varð að Windows Vista er allmiklu meira verkefni en Windows 2000 og breytingar svo miklar að ekki er um að ræða púnktúgáfu heldur væntanlega hækkað um heilan, þ.e. Windows Vista verði þá Windows NT 6.0 á sama kvarða og venjuleg tölvufyrirtæki nota.

Fimm ár eru liðin síðan Windows XP kom á markað og getur nærri að kerfið sé orðið gloppótt og gamaldags, enda gríðarlega mikið breyst á síðustu fimm árum. (Internet Explorer er mun eldri, hefur ekki verið endurskrifaður af neinu viti í átta ár.) Smám saman hefur verkið stækkað í höndum þeirra Microsoft-manna, enda metnaður fyrirtækisins eins og áður að hægt verði að nota ekki bara allan nýjan og nýlegan vélbúnað, heldur líka sem mest af gömlum búnaði (nokkuð sem Apple blæs á til að mynda). Línurnar í Windows Vista eru víst orðnar fimmtíu milljónir og sumir gera því skóna ef svo fer fram sem horfir gæti Vista-verkefnið orðið svo stórt að ekki verði hægt að ljúka við það - svo margir séu í forritarateyminu að allur tími þeirra fari í að tala saman, sitja stöðufundi og skrifa nýjar þarfagreiningar.

Hvað eiga Dan Brown og Anthony Trollope sameiginlegt?

Skemmtilegur þykir mér sá slagur sem nú stendur í dómhúsi í Lundúnum þar sem menn deila um Da Vinci lykil Dans Browns. Áður hefur verið rætt á þessum vettvangi um hvað málið snýst og verður því ekki rætt frekar hér, en angi af þessu máli er sú mynd sem birst hefur af Dan Brown, en hingað til hefur hann ekki verið ýkja gefinn fyrir að tala um sjálfan sig og sín vinnubrögð.

Lundúnablaðið The Times birti á dögunum greinargerð Dans Browns sem lögð var fyrir dóminn við upphaf málsins. Í þeirri greinargerð, sem má nálgast á vef Times, segir Brown ævisögu sína og upplýsir um það hvað hafi komið honum til að skrifa bækur, metsölubækur. Uppljómunin varð þegar hann las spennubók eftir Sidney Sheldon, en fram af því hafði hann helst lesið alvarlegri og veigameiri bókmenntir, nefnir Faulkner, Steinbeck, Dostoyevsky og Shakespeare, og ekki neitt léttmeti frá því hann var barn.

Í greinargerðinni lýsir Brown því hvernig hann heillaðist svo af bók Sheldons að hann gat ekki lagt hana frá sér fyrr en hún var búin, „hún minnti mig á hve gaman það getur verið að lesa" segir Brown í greinargerðinni Eftir þessa upplifun, þegar Brown sá hvað söguþráðurinn var einfaldur og textinn léttvægur, eins og hann orðar það, „fór mig að gruna að ég gæti skrifað slíka spennusögu". Það gerði hann síðan eftir að hafa reynt um tíma að hasla sér völl sem lagasmiður.

Annað sem mér fannst skemmtilegt að lesa í þessari ágætu greinargerð Browns sem er bæði opinská og einlæg, er hvernig hann vinnur bækur sínar. Hann byrjar semsagt að skrifa kl. 4:00 á hverjum morgni, alla daga vikunnar, enda eru þá aðrir í fasta svefni og hann hefur vinnufrið. Á skrifborðinu er hann með stundaglas og hvert sinn sem tíminn rennur úr, tekur hann sér smá hlé til að gera líkamsæfingar.

Þessi uppljóstrun á væntanlega ekki eftir að draga úr sölu á bókum Browns, enda ekki ástæða til. Ekki geri ég heldur ráð fyrir að fleira það sem fram kemur eigi eftir að halda vöku fyrir útgefendum hans um allan heim, sé til að mynda ekki að það skipti máli að hann skrifar allar sínar bækur meira og minna eftir sömu formúlunni: Takið umdeilda staðreynd eða hugmynd, bætið útí saklausum vegfaranda og hrærið skammti af fjársjóðsleit saman við. Látið allt síðan gerast á einum sólarhring.
Þeir sem lesið hafa Brown geta væntanlega staðfest að þessi formúla á við um allar bækur hans, en ég get ekki nema staðfest að hún passar við þær sem ég hef lesið, Digital Fortress, Angels & Demons og The Da Vinci Code. Í þeirri fyrstu er starf NSA, þjóðaröryggisstofnunar Bandaríkjanna, umdeilda staðreyndin, saklausi vegfarandinn heitir David Becker og fjársjóðurinn gullhringur. Í Angels & Demons er staðreyndin umdeilda átök vísinda og kirkju krydduð með illvígu leynifélagi, vegfarandinn Robert Langdon og fjársjóðurinn andefni. Í þeirri síðastnefndu er síðan sú „staðreynd" sem tekist er á um fyrir rétti að út frá Jesú og Maríu sé mikill ættbogi, vegfarandinn aftur Robert Langdon og fjársjóðurinn gralið helga.

Frásögn Dans Browns af vinnusiðum hans minnti mig ekki lítið þá högun sem Antony Trollope hafði á sínum ritstörfum á átjándu öld.

Á nítjánda ári, 1934, byrjaði Trollope að vinna hjá enska póstinum og vann þar næstu 33 árin. Samhliða vinnunni á póstinum skrifaði hann svo 47 skáldsögur, 40 smásögur, 3 ævisögur, 5 ferðabækur og á annað hundrað lengri greina um ýmis málefni, póstleg og listræn. Þessu til viðbótar reið hann til veiða þrisvar í viku á veiðitíma, spilaði vist við hvert tækifæri og var tíður gestur í samkvæmum. Lykillinn að þessum miklu afköstum var að hann vaknaði kl. hálf sex á hverjum morgni, fékk sér te og settist við skriftir næstu þrjá tímana, eða þar til tími var til kominn að halda til vinnu.
Trollope skipulagði hverja bók nákvæmlega - áður en haldið var af stað var hann búinn að ákveða söguþráð, helstu persónur, kaflafjölda og lengd hvers kafla og hve marga daga tæki að skrifa hana.

Alla jafna skrifaði Trollope 40 blaðsíður á viku, en það fór þó nokkuð eftir önnum; stundum skrifaði hann ekki nema 20 síður og stundum upp undir 120. Á hverja síðu skammtaði hann sér 250 orð, en hann reyndi að halda þeim hraða að skrifa 250 orð á hverjum stundarfjórðungi, semsagt fjórar síður á klukkutíma. Eftir hvern dag merkti hann síðan við í kladdanum hvernig hefði miðað með verkið. Ef svo vildi til að hann lauk við skáldsögu en var ekki búinn með tímana þrjá þann daginn byrjaði hann þegar á næsta verki.

Sagan segir að þegar útgefendur höfðu samband við Trollope og báðu um skáldsögu, smásögu eða grein spurði hann alltaf fyrst af öllu, hvað þeir vildu mörg orð og síðan hvenær viltu fá verkið. Hann skilaði víst alltaf á réttum tíma.

Vitneskja um þessi vinnubrögð er fengin fá Trollope sjálfum því í ævisögu hans, sem kom út að honum látnum, segir hann skilmerkilega frá öllu saman.

Heldur varð þessi opinskáa frásögn Trollope til nokkurs álitshnekkis, því í stað hinnar rómantísku myndar af innblásna snillingnum birtist lúsiðinn embættismaður.

Trollope hefur eiginlega ekki borið sitt barr upp frá því og það þó til sé félagsskapur sem hefur að markmiði að auka veg hans, The Trollope Society (sem ég var reyndar félagi í um tíma). Vissulega eru bækur hans mis-merkilegar, margar dægurbókmenntir síns tíma, en aðrar hafa staðist tímans tönn að mínu mati, til að mynda Orley Farm, þar sem réttlæti og störf lögmanna eru undir smásjánni, He Knew He Was Right þar sem Trollope segir frá manni sem gengur af vitinu af afbrýðisemi, og svo meistaraverk hans, The Way We Live Now, sem segir meðal annars frá athafnamanninum Auguste Melmotte - ókræsileg persóna sem maður hefur þó vissa samúð með.

(Þess má geta að Trollope fór víða um heim í erindum ensku póstþjónustunnar og kom meðal annars hingað til lands. Gaman væri að komast í heimildir um þá heimsókn.)

Íslands versti vefur ...

Því hefur verið haldið fram að vefur Flugleiða sé dýrasti vefur Íslandssögunnar, þ.e. að meiri peningum hafi verið eytt í hann en nokkurn annan vef. Nú veit ég ekki hvort það er rétt að meira fé hafi farið í hann en aðra vefi en þar víst rétt að miklu hefur verið eytt í vefinn í gegnum tíðina og sorglegt að þeir peningar virðast hafa farið í að gera vefinn sem glæsilegastan, en minni peningur farið í að huga að notagildi hans.

Fyrir mörgum árum skrifaði ég bréf til vefstjóra Flugleiðavefsins og vottaði honum samúð yfir því að þurfa að stýra handónýtum vef og fékk það merkilega svar að vefurinn væri ekki síðri en aðrir flugfélagavefir. Sú staðhæfing var reyndar ekki rétt, til mun þægilegri vefsíður flugfélaga, en mjög skrýtið að metnaður Flugleiðamanna hafi ekki verið að vera með besta vefinn, heldur hafi þeir miðað starf sitt við að vera eins og hinir.

Síðan eru mörg ár liðin og enn er Flugleiðavefurinn óþægilegur og illskiljanlegur þó fyrirtækið heiti nú Icelandair. Eitt lítið dæmi um það er það ef maður vill komast að því hvernig háttað sé flugi til Parísar. Nú hefði maður haldið að besta leiðin til þess sé að smella á "Áfangastaðir" á forsíðu og síðan á parís. Þar er tengill sem heitir Flugáætlun. Þá kemur aftur á móti upp leitargluggi (!) þar sem ætlast er til að maður velji áfangastað þó smellt hafi verið á tengilinn Flugáætlun frá Parísarsíðu vefsins sem er innan um fyrirbæri eins og "Almennt um París", "Hótel í París" og "Hvað er að gerast?".

Ef maður síðan velur París sem áfangastað í leitaglugganum þarf maður líka að vita hvaða daga er flogið til Parísar því ef valinn er dagur sem ekki er flogið kemur upp síða með skilaboðunum:

"Icelandair fljúga ekki milli þessara borga. Ekki er hægt að panta flug með öðrum flugfélögum eingöngu. Það þarf að vera a.m.k. eitt flug með Icelandair til að halda áfram bókun. (9100)"

Geggjað ekki satt? Nú segir kannski einhver: "Ef ég veit hvaða daga flogið er til Parísar þarf ég ekki að gá að því." - Nokkuð til í því, en þeir sem ekki vita hvaða daga flogið er til Parísar geta svosem komist að því að vefsíðunni með því að sækja PDF-skjal með flugáætlun félagsins.

Til stóð að kanna flug í apríl. Þegar þetta er skrifað, 17. mars, er enn vetur (sumardagurinn fyrsti er 20. apríl). Þegar "Vetraráætlun Icelandair 2005 - 2006 á pdf formi" er sótt kemur aftur á móti í ljós að hún nær aðeins til 25. mars (hvergi getið um það). Þá er ekki annað að gera en sækja "Sumaráætlun Icelandair 2006".

Í ljós kemur að "Sumaráætlun Icelandair 2006" er á ensku (vetraráætlunin reyndar líka) og þarf smá þekkingu til að átta sig á að talnarunan sem stendur á undan orðinu Nonstop í áætluninni þýðir hvaða daga er flogið og hjá Icelandair byrjar vikan á mánudegi (þ.e. 1 = mánudagur, 2 = þriðjudagur o.s.frv.). Þetta má sjá ef menn byrja að lesa neðstu línu í næstsíðustu og síðustu síðu í skjalinu ("Days: 1=Monday, 2= Tuesday, 3=Wednesday," stendur á 14. síðu, "4=Thursday, 5=Friday, 6=Saturday, 7=Sunday" stendur á 15. síðu).

Ég hef ekki svar við því hvers vegna jafn stórt fyrirtæki og Icelandair sem hefur væntanlega á að skipa netdeild (get ekki aflað upplýsinga um það hvort slíkt deild er til og hvað margir vinna þar - ef smellt er á tengil við "Grunnupplýsingar um félagið, stærð og starfsemi, rekstur og starfsmenn" kemur upp "Síðan sem þú baðst um finnst því miður ekki...") getur ekki komið svo einföldum upplýsingum sem flugáætlun í nothæfan gagnagrunn (pdf-skjal er heldur hallærislegt sem einu almennilegu upplýsingarnar anno 2006). Hugsanlega felst það að einhverju leyti í því að metnaður manna þar á bæ er ekki að vera bestir, heldur að vera ekki verri en hinir.

"Soft silly music is meaningful magical"

Jeff Mangum var á sínum tíma þátttakandi í Elephant Six samsteypunni, samstarfi skólafélaga frá Ruston í Louisiana-fylki. Tónlistaráhuginn sameinaði þá Mangum, Rob Schneider, Will Cullen Hart og Bill Doss og þeir skiptust á snældum með eigin upptökum, flestum frumstæðum. Þeir Mangum, Doss og Hart stofnuðu saman hljómsveitina Synthetic Flying Machine og uppúr henni varð svo til The Olivia Tremor Control sem var að mestu hljómsveit Hart og Doss, en Mangum lék á trommur í henni um tíma og var með á fyrstu smáskífunni. Aðrar hljómsveitir sem tengjast þeim félögum eru Apples in Stereo (Schneider), Circulatory System (Hart) og Sunshine Fix (Bill Doss).

Mangum var alltaf eilítið utangarðs, hélst ekki í vinnu og var oft á flækingi. Hann byrjaði að semja lög einn og fékk til liðs við sig þá tónlistarmenn sem næst voru hverju sinni. Hann gerði nokkrar snældur undir nafninu Neutral Milk Hotel í litlu upplagi en fyrsta smáskífan, Everything Is, kom út 1994.

Fyrsta breiðskífa Neutral Milk Hotel var On Avery Island og kom út 1996. Það er góð plata, mjög tilraunakennd og útsetningar venju fremur fjölbreyttar. Þá plötu tók Mangum upp með ýmsum vinum og félögum og í framhaldinu varð til eiginleg hljómsveit sem lék á tónleikum. Sú sveit tók síðan upp In the Aeroplane Over the Sea sem kom út 1998.

Núorðið telst með helstu og áhrifamestu rokkskífum sögunnar vestan hafs og kemur kannski ekki á óvart - mann setur hljóðan til að mynda þegar maður heyrir lagið Two Headed Boy á plötunni þar sem gítarstrengirnir eru slegnir af svo miklu krafti að þeir eru við að slitna og sungið er af svo mikilli innlifun og tilfinningaþunga að röddin brestur. Enn ýtir það undir aðdáun manns á verkinu að víða er ekki hægt að skilja um hvað er sungið því textarnir eru svo lyklaðir og snúnir, Mangum gæti verið að syngja um hvað sem er. Hver sá sem á hlýðir upplifir textann á sinn hátt, leggur í hann sína merkingu sem fer fyrir vikið nær hjartanu er texti þar sem allt liggur ljóst fyrir og greinilegt.

Að þessu sögðu er þó eitt leiðistef, sagan af Annie Frank, dagbók gyðingastúlkunnar þýsku sem varð nasistum að bráð. Stuttu eftir að On Avery Island kom út las Mangum Dagbók Önnu Frank og lýsir því svo að hann hafi verið nánast yfirbugaður af sorg eftir lesturinn. Sú sorg gegnsýrir plötuna, en ekki bara sorg, heldur felst í henni líka von og gleði, dýpra á henni kannski, en þó þar að finna - víst er heimurinn vondur og við erum öll glötuð, en njótum þó þess sem það hefur upp á að bjóða. Í titillagi plötunnar segir einmitt: "Einhvern daginn deyjum við / og aska okkar svífur úr flugvélinni til sjávar / en nú erum við ung - liggjum í sólinni og tínum til allt það fallegt sem við sjáum."

Önnu Frank sér víða stað á plötunni, en helst þó í þremur lögum, Holland 1945, Oh Comely og Ghost, þar sem Mangum syngur um fæðingu, dauða og upprisu með textum sem eru margræðir og snúnir, "Now she's a little boy in Spain / Playing pianos filled with flames / On empty rings around the sun / All sing to say my dream has come".

Hún er líka stödd í titillaginu: "Anna's ghost all around / Hear her voice as it's rolling and ringing through me / Soft and sweet / How the notes all bend and reach above the trees" sem kallast á við Oh Comely: "So make all your fat fleshy fingers to moving / And pluck all your silly strings / And bend all your notes for me"

Í lokalaginu, sem er frekar dapurlegt, tempruð uppgjöf: "And in my dreams you're alive and you're crying, / as your mouth moves in mine, soft and sweet, / Rings of flowers round your eyes and / I'll love you for the rest of your life (when you're ready)

In the Aeroplane Over the Sea seldist þokkalega til að byrja með og hefur síðan sótt í sig veðrið. Merge gaf plötuna út vestan hafs á sínum tíma, en dreifing utan Bandaríkjanna var takmörkuð framan af. Seint á síðasta ári gaf svo öðlingsútgáfan Domino plötuna út að nýju, setti utan um hana þekkilegt pappaumslag og skreytti meðal annars tilvitnunum í hljómsveitir eins og Franz Ferdinand, Arcade Fire og Fog, aukinheldur sem Boom Bip fær að leggja orð í belg. Í tilvitnunum mæra viðkomandi plötuna fyrir inntak hennar, tilfinningaríkan flutning og útsetningar. Ýmsir hafa síðan orðið til að taka lög af henni upp á sína arma, til að mynda hefur John Darnelle (Mountain Goats) haft á tónleikadagskrá sinni Two Headed Boy.

Eftir stífa tónleikaferð til að fylgja plötunni eftir má segja að sveitin hafi verið á barmi frægðarinnar, útgáfufyrirtæki voru á höttunum eftir henni og buðu gull og græna skóga fyrir samning. Mangum var þó ekki sáttur við lífið, kunni því illa að vera í sviðsljósinu og félagar hans lýsa  því svo að það hafi eiginlega "slökknað á honum" eftir að heim til Atlanta var komið. Hann hætti að umgangast fólk að mestu, neitaði viðtölum og hætti að troða upp opinberlega, hélt sig heima allan daginn og gerði ekkert, sat og horfði út í loftið. Lagðist svo í stefnulaust flakk. Hans saga verður ekki rakin frekar hér, en ólíklegt verður að telja að Neutral Milk Hotel snúi aftur.

Þegar menn lofa In the Aeroplane Over the Sea fyrir tifinningaólguna sem einkennir plötuna, magnaða texta og kraftmikinn flutning Mangums gleymist oft hljómsveitin sem leikur undir en því má halda fram að platan hefði ekki orðið nema svipur hjá sjón ef Mangum hefði ekki haft það einvalaleið sem vann með honum á þeim tíma. Ekki var nefnilega bara að rokk lék í höndum aðstoðarmanna hans heldur gátu þeir brugðið sér í allra kvikinda líki þegar tónlistin var annars vegar og ef lag kallaði á óvenjulega útsetningu lærðu þeir á þau hljóðfæri sem þurfti til.

Forðum liðsmenn Neutral Milk Hotel hafa haldið áfram í tónlist, reka nú sveitirnar The Music Tapes, The Gerbils, A Hawk & A Hacksaw, Bablicon og Marta Tennae.

Víða má finna umfjöllun um In the Aeroplane Over the Sea á netinu og sumir ganga lagt í lofa hana, of langt kannski - eitt dæmi veit ég um þar sem viðkomandi lagðist í ferðalög til að reyna að hafa upp á Mangum og leitaði meðal annars upp föður hans og fyrrverandi kærustu. Mangum vildi ekkert með hann hafa sjálfur, neitaði að hitta hann og benti honum á að hann væri ekki hugmynd heldur persóna sem vildi fá að vera í friði. Sjá hérna. 

Best að hafa bara í huga það sem Mangum syngur sjálfur á plötunni: "Soft silly music is meaningful magical".

Er gráminn góður?

Í leiðara Morgunblaðsins í dag eru rifjaðar upp hendingar úr texta Johns Lennons "þar sem hann biður fólk að ímynda sér heim þar sem allir búi í sátt og samlyndi, og úr friðarboðskap hennar um að draumur, sem fólk dreymi saman, sé raunveruleiki". Í laginu Imagine segir einmitt "Imagine all the people / living life in peace" - vissulega falleg hugsun, en einnig frekar óviðkunnanleg þegar rýnt er betur í textann.

Mér hefur sýnst það í gegnum árin að framfarir séu alla jafna vegna núnings milli manna og hugmynda, átaka hugmyndanna og togstreitu, sprottnar af ástríðu og áhuga, glíma í góðu. Sú ósk að allir geti lifað saman í sátt og samlyndi er góð og göfug og á vissulega rétt á sér. Óspennandi finnst mér þó sú ósk Lennons um heim þar sem séu engar eignir, engin trúarbrögð, engin lönd og engar þjóðir, engar langanir. Óttalega yrði það grár heimur og daufur.

Skipta textar máli?

Ég er af þeim skóla að mér finnst textar skipta miklu máli í tónlist, ekki höfuðmáli, en svo miklu að góður texti getur lyft lagi úr því að vera gott upp í hreina snilld. Tvö góð dæmI um það eru lög sem ég hef mikið hlustað á undanfarið, annað með F.M. Cornog, sem kallar sig East River Pipe. Á nýrri plötu hans, What Are You On?, sem kom út í lok janúar, tekur hann skemmtilega fyrir menntasnobb (góðar þessar línur: You just want showbiz kisses / From Hollywood bitches / Not visits from the hollow men):

What does T.S. Eliot know about you?
He knows nothing in particular
but you talk and talk as if he do

You bought that April stuff
Just like an innocent pup
But all those months are equally cruel
When I rip off the mask
You wanna hang with Slash
Smoke bong hits by a heated pool

What does T.S. Eliot know about you?
He knows nothing in particular
but you talk and talk as if he do

Yeah, you read half a book
Then you say "Take a look!"
T.S. is my new best friend!"
You just want showbiz kisses
From Hollywood bitches
Not visits from the hollow men

He knows nothing 'bout you
Nothing 'bout you
He knows nothing in particular

Nú las ég Eliot mér til óbóta fyrir mörgum árum, var með ljóðsafnið hans í kojunni eitt sumarið á Ögra og las gjarnan ljóð eftir hann á frívaktinni. Við endurtekinn lestur fannst mér þó margt það sem hann skrifaði óttaleg þunnt, eiginlega frekar orðheppni en merkilega ljóðagerð. Vissulega voru mörg góð ljóð inn á milli, sum snilldarleg, til að mynda Öskudagsljóðin og Death by Water úr Eyðilandinu, en margt var svo lyklað og læst í menntahroka og menningasnobb að það var pínlega leiðinlegt að lesa það þó maður hefði allar skýringar handbærar. Af hverju eru menn að skrifa svoleiðis tilgerðarlegt blaður?

Annað sem gerði mig afhuga Eliot var gyðingahatur hans og elítisimi - ég er viss um að hann hafi verið leiðinlegur maður.

Hitt lagið sem mig langar til að nefna hér og nú er lagið Easy to Be Around með Diane Cluck af plötu hennar Oh Vanille/Ova Nil sem kom út síðasta sumar. Diane Cluck tilheyrir svokallaðri Free Folk hreyfingu vestan hafs þar sem menn eru að finna upp þjóðlagatrónlist upp á nýtt, fyrir nýja tíma, nýta það sem þeim líst best af þjóðlagatónlist og þjóðlegri tónlist fyrri tíma og bræða saman við það tilraunatónlist óhljóðhefð og rokkhugsun, þó leikið sé á órafmögnuð hljóðfæri. Diane Cluck er alla jafna ein með gítarinn en bregður útaf í framvindu laganna og söng, leyfir hjartanu að ráða för finnst manni. Ég á tónleikaupptökur með henni sem er eiginlega ekki hægt að hlusta á því hún syngur ekki alltaf í hljóðnemann, á það til að muldra ofan í bringu, hættir í miðju lagi til að segja einhverja sögu eða erinda eitthvað og svo má telja.

Textinn við Easy to Be Around er skemmtilega snúinn, hún er að syngja um ást eða eiginlega um ástleysi,takið eftir því hvernig stemmningin í laginu breytist smám saman eins og sjá má í fyrsta erindi og því fimmta ("I was in the coal mine / Picking up diamonds / That the miners had left behind" og svo "Oh I was in the coal mine / Picking up diamonds so heavy / I had to leave them all behind"). Snilldarvel gert og einkar vel sungið.

I was in the coal mine
Picking up diamonds
That the miners had left behind
And I admired their cold shine
Simple and bright
And I pocketed many
In the cavernous stime
Clear when held up to the light

You belong to no one
You are easy to be around cause
You belong to no one
You are easy to be around because
You belong to no one
You are easy to be around
and I scattered them on the ground

The weight in your eyes
It decays your smile anyway
And because and because and because and because

You did it all
You are easy to be around
I like to walk beside you
You're so easy to be around
It's like I'm not even walking beside you
We are rolling along the ground
White shadow made of mercury
We were two 'till we melted down
Now you're easy to be around
You're easy to be around
Easy to be around
Easy to be around

Oh I was in the coal mine
Picking up diamonds so heavy
I had to leave them all behind
Coming up from the mineshafts sparkling bright
See me laughing, having nothing in an infinite night
Clear and dangling in the light
Same as what you came with

Makes you easy to be around
Cause the door remains the same width
You're so easy to be around but
You're getting what our name is
And I dance as the sun goes down
You are easy to be around

Hálfgert matarklám

Food & Fun hátíðin var haldin í liðinni viku og heppnaðist býsna vel að mér fannst. meðal gesta á hátíðina var bandaríski blaðamaðurinn Bryan Miller sem er þekktastur fyrir það hafa gagnrýnt veitingahús fyrir New York Times í áratug. Á sinni tíð var hann einn helsti frömuður í matreiðslufræðum vestan hafs, virtur og vinsæll og ráðgjafi fyrirmenna sem hringdu gjarnan í hann til að fá nánari ráðleggingar en hann veitti í blaðinu. Svo hátt reis frægðarsól hans að hann ákvað að hætta að skrifa til að geta þegið einhver þeirra fjölmörgu tilboða sem honum bárust en komst þá að því sér til hrellingar að tilboðin voru ekki til hans heldur til embættisins.

Ég hef ekki lesið margar umsagnir eftir Miller, enda lítið sport í því að lesa um veitingahús í borg sem maður heimsótti sjaldan í þá tíð, en man þó að mér fannst hann skemmtilega orðheppinn en einnig uppskrúfaður og upp fullur með hroka á köflum. Ég ræddi við Miller áður en hann kom hingað og fannst hann viðræðugóður, vissulega ánægður með sig eins og næstumfrægra amríkana er siður, en þó skemmtilegur.

Miller þekkti ég semsagt í gegnum stöku veitingaumsaumsagnir frá fornri tíð og eins frá uppistandi sem varð þegar hann gagnrýndi arftaka sinn fyrir að hafa "eyðilagt" arfleifð sína, fyrir að hafa dregið New York Times í fjölmenningarsvaðið í matargerð. Málið var nefnilega það að sú sem tók við af Miller, Ruth Reichl, var laus við allt matarsnobb, fannst góður matur einfaldlega góður hvort sem hann kom úr frönsku eldhúsi meistarakokks eða grillað á staðnum í kóreskri búllu.

Ég las um daginn þriðja bindið í ævisögu Ruth Reichl, Garlic and Saphires, sem var mjög skemmtileg lesning um margt. Reichl var veitingahúsagagnrýnandi dagblaðs í Kaliforníu þegar henni var boðið starf Millers og þáði það með eftirgangsmunum.

Hún kom úr allt annarri átt en Miller, hafði starfað sem kokkur í ýmsum veitingahúsum áður en hún fór að skrifa og oft eldað mat við erfiðar og jafnvek fríkaðar aðstæður. Hún er hluti af byltingarkynslóðinni, fólkinu sem ætlaði að breyta heiminum með því að hætta að borða dýran mat, rækta helst allt sjálf og gera allt sjálf, sjálfþurftasósíalistar.

Ekki er getið um það í bókinni en má nefna hér að Reichl byrjaði kornung að elda heima fyrir til að koma í veg fyrir að móðir hennar, sem haldin var geðsjúkdómi, eitraði fyrir gestum, en sjúkdómurinn hafði meðal annars þær afleiðingar að hún bar ekki skynbragð á það hvort matur væri skemmdur eða ekki og því eldaði hún oft úr dragúldnu og mygluðu hráefni.

Það kom og snemma í ljós þegar Reichl kom til starfa hjá NYT að hún passaði ekki vel inní umhverfið, en kom ekki að sök, hún fékk býsna frjálsar hendur, var treyst til að gera sjálfa sig að fífli sýndist henni svo.

Reichl komst snemma að því að hún fékk aðra þjónustu og betri á veitingahúsum en almúginn ef stjórar staðarins þekktu hana sem gagnrýnanda NYT - hún fékk betra borð, betri þjónustu, betri mat og betra vín. Það var vitanlega hið versta mál þegar hún var að taka út veitingahús, enda gat sá sem las dóma hennar ekki búist við því að fá sömu þjónustu og sama mat. Hún tók því upp á því að dulbúast, kom sér upp aukasjálfum á ýmsum aldri og þau aukasjálf, eitt byggt á móður hennar sálugri, fór fyrir hana í veitingahús til að kynnast matnum sem borin var á borð fyrir sauðsvartan almúgann.

Þessi dulargervi urðu meðal annars til þess að Reichl fækkaði stjörnunum hjá einu frægasta veitingahúsi New York borgar, Le Ciruqe, og varð til þess að Bryan Miller, sem getið er í upphafi þessa spjalls, tók að skrifa tölvupósta til manna inna blaðsins þar sem hann þrýsti á um að Reichl yrði rekin, enda væri hún að eyðileggja allt það traust á veitingahúsarýni New York Times sem hann hefði byggt upp.

Ég las það einhversstaðar að Miller hafi aldrei farið dulbúinn á veitingahús sem hann var að fjalla um, sagðist ekki hafa séð ástæðu til þess, og eftir að hafa lesið frásögn Reichl af því hvernig menn brugðust við eftir að hafa þekkt hana dregur óneitanlega úr trú minni á Miller sem gagnrýnanda.

Eins og ég nefni að ofan er bók Reichl skemmtileg um margt; skemmtileg að því leyti að hún segir skemmtilega frá uppákomum í veitingahúsabransanum í New York, segir frá fullt af forvitnilegu fólki og birtir í bókinni nokkrar ágætisuppskriftir sýnist mér (á eftir að prófa).

Gallar á bókinni eru nokkrir, til að mynda það hve frásagnir hennar af persónuleikaumskiptum við það að hún setur á sig hárkollu eru full yfirdrifnir og endurtekningar of margar. Frásögn af veislunni misheppnuðu um miðbik bókarinnar er hálf tilgangslaus þó hún byrji vel og stundum skjótast inn í bókina aukapersónur sem eru svo horfnar eins og hendi sé veifað og maður veit hvorki hvers vegna þær birtust eða hvert þær fóru.

Ég verð svo að segja að mér finnst gagnrýni hennar, en það eru birt nokkur sýnishorn af henni, óttalega leiðinleg, munúðarlegur lýsingaorðaflaumur - hálfgert matarklám. Væntanlega hefði verið í lagi að lesa einn slíkan dóm vikulega eða svo, en fullmikið að lesa þá nokkra á einu kvöldi.

Að þessu frátöldu þá er bókin hin besta skemmtun, gefur ágæta mynd af lífinu innan New York Times og góða af veitingahúsalífi í New York. þess má svo geta að lokum að Reichl hafði vit á að hætta í starfinu áður en hún lenti í því sama og Bryan Millert (ofmetnaðist) og er nú ritstjóri þess ágæta tímarits Gourmet.

Er David Irving sagnfræðingur?

Mér hefur alltaf þótt sérkennilegt þegar menn kalla David Irving sagnfræðing frekar en rithöfund. Víst hefur hann skrifað allmargar bækur um sagnfræðileg efni, en í ljósi þess að þær eru alla jafna byggðar á ósannindum og mistúlkunum hans hlýtur maður að setja spurningarmerki við sagnfræðingstitilinn. Eins má nefna að hann er ekki menntaður í fræðunum, stundaði nám í eðlisfræði minnir mig, en lauk ekki námi.

Fyrsta bók Irvings, Apocalypse 1945: The Destruction of Dresden, er gott dæmi um vinnubrögð hans. en í henni fer hann með ýmsar staðleysur um loftárásir Breta á borgina 13. febrúar 1945. (Bók Irvings er hægt að sækja ókeypis á vefsetur hans.) Irving byggir bókina að mestu á áróðri þýskra stjórnvalda, enda hófst áróðursteymi Göbbels handa tveimur dögum eftir árásina við að ýkja íbúatölur og tölur yfir fjölda fallinna. Stjórnvöld í Austur-Þýskalandi tóku þráðinn upp í kringum 1950 og héldu því meðal annars fram að árásin hefði verið að undirlagi Bandaríkjamanna.

Árásin á Dresden hefur alla tíð verið eitt helsta sameiningartákn nýnasista sem nýtt hafa sér rangfærslur nasista og kommúnista, aukinheldur sem ýmsir aðrir hafa orðið til að ýta undir rangtúlkun á árásinni, til að mynda bandaríski rithöfundurinn Kurt Vonnegut (sjá bókina Slaughterhouse Five). Meðal þess sem Irving og skoðanabræður hans hafa haldið á lofti er að 250.000 manns hafi látist í árásinni (sumir segja 135.000, aðrir 320.000) sem sé meira en í nokkurri loftárás sögunnar, fleiri en í Nagasaki og Hiroshima samanlagt. Eins er því haldið fram að borgin hafi verið óvarin og ekki haft neina hernaðarlega þýðingu, eiginlega verið athvarf flóttamanna fyrst og fremst.

Í nýlegri bók eftir sagnfræðinginn Frederick Taylor, Dresden: Tuesday 13 February 1945, kemur fram að staðhæfingar Irvings eru staðleysur. Víst fórust margir í Dresden-árásinni en mun færri en áður hafði verið talið, 25.000 (til samanburðar má geta þess að um 40.000 fórust í einni árás á Hamborg í júlí 1943). Eins gegndi borgin hernaðarlegu hlutverki líkt og aðrar helstu borgir Þýskalands, þar voru hergagnaverksmiðjur og stjórnstöð herflutninga á austurvígstöðvarnar. Fróðlegt viðtal við Taylor er á vef Der Spiegel. (Gaman að því að tengill á þetta viðtal barst mér í spam-pósti frá þýskum nýnasistum fyrir nokkru.)

Ólíkt David Irving er Frederick Taylor sagnfræðingur, menntaður sem slíkur og vinnur í samræmi við starfshætti sagnfræðinga. Það kom fram í réttarhöldum vegna máls sem David Irving höfðaði gegn Deborah Lipstadt og Penguin útgáfunni að Irving beitir öðrum vinnubrögðum, hann notar þær heimildir sem honum þykir henta en sleppir öðrum, setur fram tilgátur sem hann rökstyður ekki og þýðir vísvitandi vitlaust ef það hentar honum. Það er því rangt að kalla hann sagnfræðing og í raun móðgun við þá sem stunda sagnfræðileg vinnubrögð.

Í kjölfar þess að Irving var dæmdur í fangelsi í Austurríki fyrir að þræta fyrir að nasistar hafi stundað skipulagða útrýmingu á gyðingum hafa ýmsir haft orð á því að með því að dæma Irving í fanglesi fái hann frægð sem hann hafi þráð, best sé að láta sem hann sé ekki til. Að mínu viti er þetta óttalegt bull. Sömu raddir heyrðust þegar Irving höfðaði málið gegn Lipstadt og Penguin - að það að þau skyldu taka til varna hafi verið til þess falli að auka hróður Irvings, hann myndi nota tímann í réttinum til að útvarpa skoðunum sínum. Annað kom á daginn - eftir réttarhöldin var Irving rúinn ærunni (og gjaldþrota) og hefur vart borið sitt barr síðan.

Eins hafa menn haft orð á því að það sé aðför að málfrelsi að banna David Irving að halda fram sínum fáránlegu skoðunum. Mér eru minnisstæðar bækur sem ég hef lesið um fjöldamorð Hútúa á Tútsum í Rúanda 1994. Snar þáttur í morðæðinu var það er Hútúar voru hvattir til að myrða Tútsa, samlanda sína, á fjölmörgum útvarpsstöðvum. Þar lögðu menn að Hútúum að láta nú hendur skipa, æstu menn upp og hvöttu til mannvíga, lásu upp lista yfir Tútsa með heimilisföngum þeirra og lofsungu þá sem harðast gengu fram í morðunum. Þeir voru að nota málfrelsi sitt.

Nútíminn er vondur

Með reglulegu millibili birtast niðurstöður rannsókna um að þetta og hitt sé óhollt fyrir okkur, hvort sem það eru rafsegulbylgjur, sætuefni (aspartam), skyndibitar eða sjónvarp. Tilgangur slíkra rannsókna virðist iðulega vera sá að sanna að nútíminn sé slæmur, óhollur og gott ef hann er ekki banvænn.

Sumt slíkra rannsókna má kalla gervivísindi, eins og rafsegulbylgjubullið sem gýs upp aftur og aftur, ósannaðar staðhæfingar um heilsufarsvandann ógurlega sem fylgi raflínum, farsímum og álíka búnaði. Líkt og var með járnbrautavæðingu fyrri tíma mun tíminn afsanna rafsegulbullið, eða hver heldur því fram í dag að það að fara hraðar en ríðandi hestur sé óhollt og eigi eftir að kalla fram allskyns kvilla og krankleika? Minni á að þrátt fyrir alla farsímavæðingu og raflagnafjöld bólar ekki á heilsufarsvandanum mikla - fyrsta farsímasamtalið fór fram fyrir 33 árum.

Dæmi um gagnslausar rannsóknir er obbi rannsókna um skaðsemi sjónvarpsáhorfs. Slíkar rannsóknir skoða oft hvernig börnum sem horfa mikið á sjónvarp farnast í skóla miðað við börn sem horfa lítið á sjónvarp sem er ótækur samanburður því það er svo margt annað sem spilar inní og eins líklegt að grunnástæða þess að börnin horfi mikið á sjónvarp sé orsakavaldur frekar en sjónvarpsglápið sjálft.

Tökum dæmi. Nú kemst ég að því að börnum sem búa í einbýlishúsum sem eru 250 fermetrar eða stærri vegnar betur í skóla en börnum sem búa í íbúðum sem eru 70 fermetrar eða minni. Þar er komin rannsóknarniðurstaða sem bendir til þess að fermetrafjöldi skipti máli við námsárangur. Þetta er vitanlega della og álíka della reyndar og með það hvort sjónvarpsáhorf sé slæmt, hér spilar annað inní.

Í frægri grein velta þeir Stephen J. Dubner og Steven D. Levitt því einmitt fyrir sér hvað skipti máli þegar námsárangur barna er annars vegar. Í greininni, sem birtist í USA Today og er einnig birt nokkuð breytt í bók þeirra Freakonomics, segja þeir frá mikilli rannsókn vestan hafs á námsárangri 20.000 barna, Early Childhood Longitudinal Study, sem sýnir meðal annars að líkastil sé ofmælt að fjórðungi bregði til fósturs.

Í rannsókninni kemur fram að ef fimmtíu bækur eða fleiri séu til á heimili barns fái það að jafnaði betri einkunn en ef engar bækur er þar að finna. Ef bækurnar eru hundrað eða fleiri hækka einkunnir barnsins enn. Þetta er allt gott og blessað, en málið bara það að hér virðast erfðir skipta meira máli en bækurnar, þ.e. bókafjöldinn er frekar til marks um að foreldrarnir séu gáfaðir, en að hann auki gáfur barnanna. Í rannsókninni kemur einmitt fram að gáfaðir foreldrar eru líklegri til að eignast gáfuð börn, en heimskir foreldrar (tökum umræðu um gáfur og gjövileika seinna).

Dubner og Levitt greina þetta svo:

• Skiptir máli: Fjöldi bóka, menntun foreldra, háar tekjur foreldra, móðir barnsins þrítug eða eldri við fæðingu, foreldrarnir taka virkan þátt í skólastarfi.



• Skipti ekki máli: Lesið er fyrir barnið, barnið horfir mikið á sjónvarp, móðir barnsins er heimavinnandi, foreldrarnir fara með barnið á söfn, barnið er rassskellt reglulega.

Draga má þessa rannsókn þeirra Dubners og Levitts saman svo: Það skiptir meira máli hvert foreldrið er en hvernig foreldrið er. (Ekki má skilja þetta svo að ekki skipti máli hvernig foreldri eru, það skiptir gríðarlegu máli, en þó meira máli hver þau eru.)

Í Slate er grein um álíka rannsókn, sjá hér en í henni komust tveir hagfræðingar við háskólann í Chicago, Matthew Gentzkow og Jesse Shapiro, að því að lítil fylgni væri á milli sjónvarpsáhorfs og þess hvernig börnum gengi í skóla. Vísbending væri þó um að ef börn innflytjenda sem ekki tala ensku horfa mikið á sjónvarp gengur þeim betur í skóla en ella af augljósum ástæðum.

"We find strong evidence against the prevailing wisdom that childhood television viewing causes harm to cognitive or educational development. Our preferred point estimate indicates that an additional year of preschool television exposure raises average test scores [...] For reading and general knowledge scores - domains where intuition and existing evidence suggest that learning from television could be important - we find marginally statistically significant positive effect."

Rannsókn þeirra Gentzkows og Shapiros er fróðleg, hægt er að lesa pdf af henni með því að smella hér, ekki síst fyrir það hvernig þeir fundu leið til að mæla sjónvarpsáhorf og áhrif þess. Mjög forvitnileg er líka samantekt þeirra um útbreiðslu sjónvarps vestan hafs.

Treystu viðskiptavininum

Smám saman kemst mynd á það hvernig verslun með tónlist verður háttað á Netinu í framtíðinni. Flest sýnist mér benda til þess að sú viðskiptahugmynd að gera fólki sem erfiðast fyrir að nýta það sem það er að kaupa, takmarka frelsi viðskiptavinarins sem mest, sé á undanhaldi. Framan af lögðu menn mikla áherslu á áskrift og helst þannig áskrift að viðkomandi gæti ekki spilað tónlistina nema í tölvunni sem hann notaði til að sækja hana. Einnig var verð fullhátt fannst manni, lítið ódýrara að kaupa á Netinu til að lesa niður á tölvu en að kaupa á diski með litprentuðum bæklingi og tilheyrandi.

Vendipunktur í rafrænum viðskiptum með tónlist var iTunes-verslun Apple sem bauð upp á einfalda hugmynd, engin áskrift heldur gátu menn keypt það sem þeir vildu og síðan spilað að vild í iPod spilastokk sínum, á tölvunni eða brennt á disk. verðið var líka einfalt: 99 sent fyrir hvert lag, sama hver flytjandinn var. Eini gallinn að maður þurfti að eiga iPod.

Verðið er mismunandi á milli landa og þannig kostar hvert lag 79 pens hjá iTunes í Bretlandi sem samsvarar um 87 krónum. Íslensk netverslun með tónlist er Tónlist.is og þar á bæ hafa menn valið að hafa gjaldskrána fullflókna og því erfitt að átta sig á hvað hvert lag kostar. Þar stendur þó að lag sem sótt er á harðan disk tölvunnar kosti allt að 99 kr. Síðan er hægt að kaupa inneignir og í boði er streymiáskrift, hvort tveggja óttalegt rugl að mínu mati.

Engu er hægt að spá um það hvort iTunes eigi eftir að skila sér hingað til lands og reyndar segja menn að upplýsingar um það hvar næst verði opnuð slík verslun liggi sjaldnast á lausu. Fljótt á litið er íslenskur markaður það lítill að menn flýta sér ekki að sækja inn á hann, í það minnsta ekki á meðan stærri markaðssvæði eru óunnin.

Íslensk tónlist er til sölu á Tónlist.is, ýmisleg tónlist og líklega flestallt það sem komið hefur út hér á landi. Þar er einnig hægt að kaupa eitthvað af erlendri tónlist. Í þeirri sjoppu er úrval þó ekki nema meðallagi gott fyrir minn smekk í það minnsta. Víst eru í boði 250.000 lög, sem hljómar kannski gríðarlega mikið en er það reyndar ekki. Úrval íslenskra laga hjá Tónlist.is er víst um 200.000 lög og á utanáliggjandi disk sem ég er með tengdan við heimatölvuna mína eru alls 47.711 lög (3.954 plötur), sem mér þykir ekki ýkja mikið þegar ég er að leita að einhverju til að hlusta á enda skiptir í sjálfu sér ekki máli hvað lögin eru mörg ef þar er ekki að finna þau lög sem maður vill heyra.

Ég kannaði hvað til var hjá Tónlist.is af bestu tónlist liðins árs, að mínu mati að minnsta kosti, og leitaði að fjórum plötum sem ég skipaði á topp tíu: I Am A Bird Now með Antony & The Johnsons, Feels með Animal Collective, Illnoise með Sufjan Stevens og Separation Sunday með Hold Steady. Af þessum plötum fann ég eina plötu, I Am A Bird Now og gat keypt hana á 1.049 kr. Hinsvegar fann ég gríðarlegt magn af tónlist sem ég vissi ekki að væri til, mikið safn af norsku poppi og óteljandi hljómsveitir sem ég hafði hvort heyrt um né séð áður. Ekki er gott að telja það upp hér, en mér leið eins og ég væri kominn í plötubúð í annarri vídd - hugsanlega frábær tónlist en gersamlega framandi mér sem hef þó haft atvinnu af að fylgjast með tónlist í um tæpa tvo áratugi og fylgst með af áhuga í rúma fjóra.

(Það er svo annað mál hvað tækileg atriði eru í miklu ólagi hjá Tónlist.is, eins og til að mynda það hvað allt er illa skipulagt hjá þeim, óhentugt og hægvirkt, hve langan tíma það tekur að sækja sér lög og svo það að allt er bundið við Microsoft-lausnir - þegar ég reyni að tengjast með Firefox eða Opera kemur upp: "Því miður er vafrinn þinn ekki studdur af vefsvæðinu." Meiri aulagangurinn.)

Þó ekki sé hægt að komast í iTunes hér á landi og lítið af viti að finna á vefþjónum Tónlistar.is ef litið er til erlendrar tónlistar eru ýmsar leiðir færar til að skaffa tónlist. Margir sækja sér tónlist á Netið án þess að hirða um höfundarrétt og hungraða listamenn (eða sílspikaða útgefendur). Betur hugnast mér að greiða fyrir tónlistina, ekki síst ef ég kemst í nýjustu tónlist jafnharðan og hún kemur út (og þarf ekki að ösla úrgangspopp í ökkla). Í þónokkurn tíma hef ég nýtt mér þjónustu fyrirtækis sem kallast Emusic.

Emusic rekur vefverslun með tónlist og er ein sú elsta á sínu sviði. Þar var snemma tekin sú skynsamlega ákvörðun að dreifa tónlist á mp3-sniði og án þess að pakka henni svo saman að það sé ekki hægt að spila hana nema í einni gerð spilastokka, ekki hægt að gera afrit eða ámóta. Viðskiptamódelið byggist reyndar á áskrift, en þó ekki dýrari en svo að fyrir níu dali og níutíuogníu sent, um 630 kr., er hægt að sækja sér 40 lög á mánuði. Það myndi duga fyrir megninu af ofangreindum plötum og öllum ef Sufjan væri ekki svo fjandi frjór (22 lög eru á Illinoise). Það er reyndar einn af göllunum við skipulag þeirra Emusic-manna að miðað er við stök lög og þannig getur verið dýrt að sækja sér plötu með stuttum lögum. Nefni sem dæmi plötuna Sounds of North American Frogs, sem mig hefur lengi langað í. Hjá Emusic get ég sótt þá plötu alla, en það er býsna dýrt, myndi kosta hálfa þriðja mánuð af lögum því á plötunni eru 92 "lög", flest um eða innan við hálf mínuta hvert. Þá er hagkvæmara að kaupa hana á Amazon á 11,98 dali (um 760 kr.).

Emusic leggur áherslu á að semja við smáfyrirtæki og óháð og úrvalið af tónlist er einmitt mjög mér að skapi, lítið um léttasta popp, en þess meira af spennandi og forvitnilegri tónlist. Ritstjórn er starfandi við vefinn sem skrifar plötudóma og greinar um tónlistarstefnur, tímabil og tónlistarmenn þá sem tónlist eiga á vefnum. Lagasafnið er nú komið í milljón lög og salan hálf fimmta milljón laga á mánuði, en alls hefur fyrirtækið selt ríflega 45 milljón lög á síðustu tveimur árum. Talsvert minna en iTunes, en mun meira en aðrar álíka verslanir, til að mynda Rhapsody, MSN, Yahoo! og Napster. Reyndar er þetta meira en þessi fyrirtæki öll hafa selt samanlagt, svo greinilegt er að Emusic hefur valið rétta leið inn á markaðinn, annars vegar með því að treysta viðskiptavinum sínum (nota opið gagnasnið) og hins vegar með því að stíla in á tónlistaráhugamenn, því þeir hafa eðlilega fæstir beinlínis áhuga á léttri popptónlist. (Það er reyndar nokkuð af poppi til hjá Emusic, til að mynda plötur Coldplay, því útgefandi þeirra telst óháð fyrirtæki þó risi dreifi.)

Ekki er hægt að sækja allt til Íslands sem Emusic hefur upp á að bjóða, öðru hvoru rekst maður á plötur sem samningar leyfa ekki að séu seldar yfir netið hingað. Sem dæmi má nefna Bloomed, fyrstu plötu Richards Buckners sem kom út 1994, en hana er ekki hægt að sækja sem stendur í það minnsta.

Nýjar fréttir herma að Amazon hyggist hefja sölu á tónlist í rafrænu formi og að sú sala byggist á áskrift, semsé: notendur greiða fyrir ákveðið mánaðargjald og geta síðan sótt sér tónlist að vild. Í ljósi þess hve Amazon hefur lagt mikla áherslu á að vera með sem mest úrval af tónlist til sölu má gera ráð fyrir því að eins verði að málum staðið með sölu á tónlist á rafrænu sniði og þá verður erfitt að standast Amazon snúning. Þeim farnast best sem treysta viðskiptavininum