Meiri tækni, minni gæði

Einhversstaðar las ég það að Elvis hafi hlustað á prufupressur af upptökum á ódýrum ferðaplötuspilurum til að meta mixið því þannig myndi obbinn af aðdáendum hans heyra lögin. Þarf varla að taka fram að hljómgæði í slíkum græjum eru ekki nema miðlungi góð. Kannski eru menn þegar farnir að gera eins með iPodinn og álíka spilastokka - taka upp lög og þjappa þeim síðan í mp3 eða m4a og hlusta á í spilastokk. Þarf varla að taka fram að hljómgæði í slíkum apparötum eru talsvert minni en á venjulegum geisladisk, þó þau séu vissulega meiri en á ferðaplötuspilurunum gömlu.

Undanfarna áratugi hafa menn lagt mikið á sig til að skila tónlist sem best til áheyrenda, byggt fullkomin hljóðver, bætt upptökutækni til muna, smíðað æ betri hljóðnema og beitt tölvutækni til að skila sem bestum hljómi til tónlistarunnenda. Ámóta þróun hefur verið í hljómtækjunum sjálfum, en nú verður væntanlega breyting á - vinsælasta fermingjargjöfin er græjur fyrir iPodinn.

Málið er hinsvegar að músík sem búið að er þjappa á mp3-snið tapar talsvert af gæðum við þá þjöppun, og því meiri gæðum eftir því sem þjöppunin er meiri. Mp3-sniðið byggist nefnilega á svonefndi lossy-þjöppun, þ.e. þjöppun þar sem hluta af upplýsingum er hent. (Annað dæmi um lossy-þjöppun er JPEG-þjöppun sem notuð er fyrir ljósmyndir og algengasta myndasnið á vefnum (.jpg myndir).)

Þegar tónlist er snúið á mp3-snið metur hugbúnaður hvað mannseyrað getur greint og hvað ekki. Til að mynda greinir mannseyrað ekki hljóð sem eru yfir 16.000 sveiflur á sek., 16 kílóhertz, og því er þeim öllum sleppt, menn heyra illa mjög dauft hljóð strax á eftir háværu hljóði og því má henda út þeim lágu hljóðum sem svo háttar um og svo má telja.

Hversu langt er gengið í þjöppuninni fer vitanlega eftir því hvaða gæði menn velja. Fyrir nokkrum árum var alsiða að þjappa tónlistinni í 128 Kbita gæði, síðan fór menn upp í 160, þá 192 og nú er algengt að rekast á skrár sem eru 320 K bitar á sek, sem er í áttina en ekki nógu langt - tónlist á geisladisk er vistuð í mun meiri gæðum; (16 bitar sinnum 44.100 × 2 rásir) = 1411,2 kílóbitar á sek.

Mjög er misjafnt hversu vel gengur að þjappa tónlist, fer meðal annars eftir tónlistinni, þ.e. gerð hennar, og atriðum eins og hvort um tónleikaupptöku sé að ræða, hljóðmynd upptökusalarins og svo má telja. Það hversu vel tónlistin hljómar síðan þegar búið er að þjappa henni er svo smekksatriði, sumum finnst ekkert að því að hlusta á tónlist í 128 kbita gæðum, aðrir þola það ekki og enn aðrir sætta sig ekki einu sinni við 320 kbita gæði.

Það þarf ekki mikla þjálfun eða þroskaða athyglisgáfu til að heyra að tónlist sem er í 128 kílóbita sniði hljómar illa, flatneskjuleg og köld, en ef menn hafa aldrei heyrt annað finnst þeim eflaust eins og þannig eigi þetta bara að vera, svo eigi viðkomandi lag einmitt að hljóma. Þeir kaupa sér síðan stereogræjur til að stinga iPoddnum í, jafnvel allt sambyggt, eins og til að mynda iPod Hi-Fi sem Apple mærir á vefsíðu sinni, og trúa jafnvel bullinu sem þar stendur: "Dock to turn on and tune in to digital music as you've never heard it before. From pumping bass to bright treble, iPod Hi-Fi delivers natural, room-filling sound. Close your eyes and you'd think you were listening to a huge stack of speakers." Það var og.

Heimspekileg morðsaga

Critique of Criminal Reason eftir Michael Gregorio. Faber and Faber gefur út í júlí 2006. 

Critique of Criminal Reason eftir Michael Gregorio er víst fyrsta bók af nokkrum sem segja munu frá sögu söguhetju. Höfundurinn er í raun tveir höfundar, Daniela Gregorio og Michael Jacobs, annað víst heimspekingur og hitt rithöfundur, eftir því sem ég kemst næst, par sem býr í Spoleto á Ítalíu.

Faber & Faber-menn, útgefandinn, láta mikið með þessa bók og markaðsdeild útgáfunnar spáir henni frama, enda hugmyndin prýðileg að flétta saman þekktum sögulegum persónum og morðgátum.

Sagan hefst þar sem Hanno Stiffeniis héraðsdómari í Lothingen í Prússlandi er kallaður til Königsberg (nú Kaliningrad) í upphafi nítjándu aldar. Þar hafa verið framin óttaleg morð og Stiffeniis falið að upplýsa þau. Hann á erfitt með að átta sig á hvers vegna hann var kallaður til verksins en áttar sig síðan á að það var gert að undirlagi heimspekingsins Immanuels Kants sem hann hafði hitt að máli áratug fyrr.

Þeim samskiptum hafði aftur á móti lokið svo að aðstoðarmaður Kants og náinn vinur hafði tekið það loforð af Stiffeniis að hitta Kant aldrei aftur, enda hafði eitthvað það sem hann sagði honum komi heimspekingnum í svo mikið uppnám að menn óttuðust um heilsu hans. Það kemur og á daginn að eitthvað í orðum Stiffeniis fyrir áratug hafði hrundið af stað í hugsuðinum mikla heilabrotum sem koma talsvert við sögu í rannsókn á morðunum dularfullu.

Staðarlýsingin er sannfærandi, í það minnsta er vetri við sunnanvert Eystrasalt lýst svo vel að maður kannast við sig. Ýmsar aukapersónur ná einnig að lifna á síðum bókarinnar og eins er gefin trúverðug mynd af prússnesku stjórnarfari og skriffinnsku. Höfundar lýsa líka vel grimmdinni sem var aðal verkfæri löggæslu á þeim tímum, þegar allir voru sekir þar til sakleysi þeirra var sannað, ef þeir lifðu þá af yfirheyrslur og varðhald. Aftur á móti gengur þeim ver þegar þeir reyna að skapa drunga- og draugalegt andrúmsloft.

Í heiti bókarinnar, Critique of Criminal Reason, er snúið út úr ensku heiti helsta verks Kants, Critique of Pure Reason (Kritik der reinen Vernunft) eða gagnrýni hreinnar skynsemi. Kant kemur mjög við sögu í bókinni, bæði er hann Stiffeniis ofarlega í huga eftir heimsóknina dularfullu áratug fyrir morðin, en skýring á henni kemur smám saman í ljós og verður fullljós í lokin. Þá verður reyndar hálfgert spennufall, því manni finnst sú flækja óneitanlega full veigalítil til að vera undirrót að eins miklum hörmungum og sagan segir frá.

Þjóðernissinnaðar verkalýðshetjur

Það er í sjálfu sér ekki tíðindi að Ásgeir Hannes Eiríksson pylsusali hyggist stofna þjóðernissinnaðan stjórnmálaflokk, hann er frægur fyrir að velja rangan málstað. Hitt þykir mér verra að samkvæmt skoaðanakönnum Gallup, sem gerð var að undirlagi hans, gæti þriðjungur aðspurðra hugsað sér að kjósa flokk sem hefði á stefnuskrá sinni að draga úr fjölda innflytjenda til landsins.

Það kemur eflaust einhverjum á óvart að andúð á útlendingum sé svo útbreidd sem þessi könnun gefur til kynna, en hvernig má annað vera þar sem menn hamast við að mála skrattann á vegginn og þeir sem gjarnan kenna sig við vinstrimennsku, sem einkennist víst af manngæsku og skilningi, ganga fram fyrir skjöldu um að breiða út fáfræði og fordóma?

Varla líður nefnilega sá fréttatími að verkalýðsforkólfar koma ekki í útvarp og sjónvarp að formæla útlendingum sem komi hingað til að vinna fyrir lægri laun en Íslendingar, að því þeir segja, og dragi þannig niður kjör íslenskra verkamanna og hafi af þeim vinnu.

Flokkar þjóðernissinna beita jafnan hræðsluáróðri og blekkingum og afskræma staðreyndir til að auka fylgi við málstað sinn. Liðsmenn þjóðernissinna í þeim slag eru verkalýðsforkólfar, forsvarsmenn ASÍ og fleiri verkalýðsfélaga og samtaka, sem verður tíðrætt um að þeir sem hingað koma til að vinna séu eiginlega að grafa undan öllu saman, erlent verkafólk sé að eyðileggja íslenskan vinnumarkað, draga niður laun og gott ef þeir eru ekki að ræna vinnu frá íslenskum verkamönnum (ÍSLENSKUM verkamönnum!!). Vatn á myllu þjóðernissinna eins og Ásgeirs Hannesar.

Þegar rýnt er í tölur um atvinnuleysi kemur aftur á móti í ljós að atvinnuleysi hér á landi er ekki nema hálft annað prósent, sem er í raun ekkert atvinnuleysi, og mikil eftirspurn eftir vinnuafli. Það er því ljóst að allir þeir Íslendingar sem vilja hafa vinnu og þeir hafa ágætis vinnu, því þeir eru almennt ekki að vinna í fiski, á dekkjaverkstæðum eða í umönnun - það sjá útlendingarnir um og það er ekki nóg af þeim.

Nú væri ráð að stjórnmálaflokkar settu á stefnuskrá sína að draga úr fjölda þjóðernisöfgamanna. Líka þeir stjórnmálaflokkar sem stæra sig af góðum tengslum við verkalýðshreyfinguna.

Sherlock Holmes snýr aftur

The Italian Secretary eftir Caleb Carr, Little, Brown gaf út í ágúst 2005. 278 síður innbundin. Keypt í Máli og menningu.

Þar sem Arthur Conyan Doyle sat og lét sér leiðast sem ungur læknir byrjaði hann að skrifa sögur af einkaspæjaranum Sherlock Holmes og hlaut fyrir heimfrægð, ríkidæmi og aðalstign.

Þó Doyle hafi skrifað fjórar skáldsögur og 56 smásögur um Holmes og Watson félaga hans hafði hann aldrei mikið álit á þessari sköpun sinni og var hirðulaus um margt. Hann var til að mynda ekki viss um hvar kúlan hefði eiginlega lent í Watson í Afganistan, húr fór á milli staða í sögunum, og kona Watsons, Mary Morstan, söguhetja úr Sign of the Four, hvarf óforvarandis og ný ónefnd kom í staðinn eftir stutt hlé. Allar slíkir smágallar skipta þó ekki miklu, en verra var að Holmes var sífellt að nefna mál sem hann hafði glímt við en heimurinn væri ekki reiðubúinn að heyra af, til að mynda risarottunni frá Súmatra, ævintýrum Patterson-fjölskyldunnar á eynni Uffa og af ítalska ritaranum. Þá koma til bjargar höfundar eins og Caleb Carr, sem sendi á dögunum frá sér bók um Sherlock Holmes og ritarann ítalska.

Caleb Carr varð frægur fyrir bók sína um sálfræðinginn Lazlo Kriezler, The Alienist, og hefur skrifað sitthvað síðan. Hann hefur löngum verið meðlimur í félagsskap áhugamanna um Holmes, The Baker Street Irregulars, og kemur í sjálfu sér ekki á óvart að hann kjósi að skrifa bók um spæjarann mikla.

Í The Italian Secretary reynir Carr að fara sem næst stíl Doyles og tekst býsna vel þó hann nái eðlilega aldrei að skapa sama andrúmsloft og Doyle sem var að skrifa sögu úr samtíma sínum. Fléttan er fín, mátulega ógnvænleg og ótrúverðug eins og flétturnar flestar ef ekki allar í sögum Doyles. Það er helst að Carr leyfi sér að fara frjálslega með persónu Mycrofts Holmes, enda var hún svo lítt mótuð af Doyle að Carr getur leyft sér sitthvað með hana.

Á síðasta ári komu út tvær fínar bækur ungra höfunda þar sem Sherlock Holmes kemur við sögu, sú sem hér er gerð að umtalsefni og The Final Solution eftir Michael Chabon. Það er gott til að vita að Shelock Holmes lifir góðu lífi.

(Þess má svo geta að ítalski ritarinn var David Rizzio, tónlistarmaður og ritari Maríu Skotadrottningu, sem myrtur var 1566. Mynd af honum hér.)

Hver var Johnny Lim?

The Harmony Silk Factory, skáldsaga eftir malaysíska-breska rithöfundinn Tash Aw. HarperPerennial gefur út. 384 síðna kilja. Fékkst í Máli og menningu.

Sagan segir frá ómenntuðum ólæsum kínverskum verkamanni, Lim Seng Chin, sem fluttur er til Malaysíu af breskum nýlenduyfirvöldum sem ódýrt vinnuafl. Hann tekur sér nýtt nafn, Johnny Lin, eftir sjónvarpsstjörnu, og brýst til mikilla efna sem eigandi verslunarfyrirtækisins Harmony Silk Factory. Hvernig hann fór að því er aftur á móti umdeilt, eins og kemur fram í sögu hans sem þrír sögumenn segja, Jasper, eftirlifandi sonur hans, Snow, látin eiginkona hans, og Peter Wormwood, enskur vinur hans sem búið hefur í Malaysíu lungann af ævinni.

Þessir þrír sögumenn hafa hver sína sýn á Johnny Lim, Jasper hatar hann og segir sína sögu til að fletta ofan af því sem hann tekur glæpi föður síns. Snow, sem saga hennar er fengin úr dagbók hennar, er breysk og ótrú, og Wormwood er upptekinn af sjálfum sér og sínum vandamálum. Þegar frásögn þeirra þriggja er fléttuð saman bitrtist mynd af manni sem var hugmyndaríkur og handlaginn vélvirki, leiðtogi kommúnista, flugumaður Japana, margfaldur morðingi, siðlaus svartamarkaðsbraskari, dugmikil hetja, og vandræðalegur verkamaður sem gat ekki haft mök við konu sína vegna þess hve hann dáði hana.

Sonur Johnnys Lim gerir hvað hann getur til að draga fram allt það versta og ljótasta sem faðir hann hafi gert um dagana og túlkar allt á versta veg. Eiginkonan Snow er hálf flöktandi, giftist Johnny eiginlega af skyldurækni, en dagbókin, sem er að mestu frásögn hennar af sjóferð þeirra, vina og japansks njósnara, er draumkennd og óljós. Raunsannasta lýsingin kemur frá Wormwood, sem hefur þá tilfinningalegu fjarlægð sem þarf til að lýsa Johnny Lim á trúverðugan hátt, en hann er líka að skálda, ómeðvitað.

Þessi bók Tash Aw var tilnefnd til Booker-verðlaunanna síðasta haust en hlaut þau þó ekki. Hún átti tilnefninguna skilda að mínu mati, enda vel skrifuð og skemmtilega snúin. Eini galli á henni er að mér finnst frásögn Snow, í dagbók hennar, ótrúverðug. Aw tekst þó að gefa góða mynd af innviðum þeirra sem segja söguna sem er vel af sér vikið, aukinheldur sem myndin sem gefin er af Johnny Lim er líka skemmtilega brotakennd - eftir því sem líður á bókina veit maður í senn meira um Lim og minna.

Flugvélamúsík

Í ferð til Lundúna fyrir stuttu hlustaði ég ekki annað á leiðinni út en nýja plötu Wilderness, Vessel States. Lokalag skífunnar, Monumental,  kallaði á meira - um leið og því var lokið varð ég eiginlega að ræsa plötuna aftur.

Fleiri góð lög eru á plötunni, til að mynda upphafslag hennar, The Blood is on the Wall, og næst síðasta lagið, Gravity Bent Light, sem er frábærum trommuleik þó einfaldur sé.

Sama gerðist svo í síðustu viku er ég brá mér í stutt frí til Parísar - búinn að safna saman miklu af góðri músík á spilarann til að hlusta á á leiðinni. Þegar á reyndi komst þó ekki annað að en Wilderness ... þangað til ég píndi mig til að skipta og setti á nýju Mates of State plötuna, Bring It Back.

Best að viðurkenna það strax að ég þekkti lítið sem ekkert til Mates of State, hafði ekkert heyrt í sveitinni og hélt alltaf að hún væri gimmick-sveit, enda alltaf nefnt í viðtölum og greinum að þau væru bara tvö í sveitinni, spiluðu poppmúsík og notuðu engan gítar, 'sjáðu til: engan gítar' var endurtekið í sífellu eins og það væri einhver listrænn stimpill.

Fyrir vikið missti ég af Team Boo sem kom út 2003, en datt semsé inn í að spila Bring It Back í einskonar samviskubiti, af skyldurækni, en sú skyldurækni vék snemma fyrir ómengaðri ánægju því hér var á ferð framúrskatrandi skemmtileg indípopplata, upp fuill með húmor og fjöri, en líka þónokkurri hugsun og pælingum.

Hápunktur plötunnar var eiginlega síðasta lagið Running Out, sem er snilldarlega samið, en önnur eru lítt síðri, til að mynda Punchlines, What it Means, For the Actor, So Many Ways og Fraud in the 80's sem er ekki dæmigert fyrir sveitina, en þó dæmigert á sinn hátt. Fraud in the 80's  má nálgast með því að smella hér. Alla plötuna má heyra á vefsetri útgefandans, Barsuk, með því að smella hér og nota flash-spilarann sem er efst til hægri á síðunni.

Þeir sem þekkja ekki Wilderness geta hlustað á lagið Emergency af nýju plötunni, Vessel States með því að smella hér.

Ys og þys útaf Jesú

Það kemur ekki á óvart að dómstóll í Bretlandi skuli hafa vísað frá máli höfunda The Holy Blood and the Holy Grail gegn Dan Brown útaf Da Vinci lyklinum, enda þarf ekki mikla umhugsun til að sjá hversu fáránlegt það var að þeir Michael Baigent, Richard Leigh og Henry Lincoln, höfundar The Holy Blood and the Holy Grail, gætu haldið því fram annars vegar að sú bók sé sagnfræðirit og svo hinsvegar, þegar þeir sjá pening í spilinu, að hún sé skáldverk. Ég las The Holy Blood and the Holy Grail fyrir mörgum árum, man ekki hver hélt henni að mér á þeim forsendum að þar væri mikil snilld á ferðinni, en niðurstaðan var eiginlega bara fyndin, þ.e. að Jesú og María hafi sest að í Frakklandi og komið þar upp konungaætt. Da Vinci lykilinn var eiginleg betri að því leyti að hún var bara spennubók og ekki ætlast til að maður trúði einu eða neinu - bók sem maður gat hent að henni lokinni. Þeir Baigent, Leigh og Lincoln geta svosem vel við unað, málshöfðunin hefur komið bókinni þeirra aftur á metsölulista og því finnst þeim eflaust að málaferlin hafi verið hið besta mál. Allt umstangið hefur líka komið sér vel fyrir Baigent sjálfan, því hann gaf út fyrir skemmstu bókina The Jesus Papers: Exposing the Greatest Cover-Up in History sem selst hefur vel. Nú hef ég ekki lesið hana og á væntanlega ekki eftir að gera það, en skilst að í bókinni sé hann að jórtra á sömu gömlu hugmyndinni og hampað er í The Holy Blood and the Holy Grail. Hvað sem því líður þá er hún nú í ellefta sæti á sölulista Amazon.

Konungurinn kveður

Var á tónleikum í fyrradag með BB King og hljómsveit í Wembley íþróttahölinni.

Það var sérkennilegt upplifun að vera innan um alla þá gamlingja sem þar voru saman komnir, lunginn af áheyrendum hvítir karlmenn á fimmtugs- og sextugsaldri. Karlar eins og ég, eiginlega, en þrátt fyrir það fannst mér ég ekki heima í þessum hópi, sjálfsagt vegna þess að ég er vanur að vera innan um mun yngra fólk á tónleikum alla jafna.

BB King var magnaður, eiginlega mun betri en ég átti von á, enda karlinn kominn á níræðisaldur, varð áttræður 16. september sl. ferðin hans út þetta ár er kveðjutónleikaferð, þ.e. hann er að kveðja Evrópu þó hann eigi eflaust eftir að halda áfram að spila vestan hafs.

Það er eins og annað hjá karlinum að hann er með 89 tónleika á planinu hjá sér fyrir þetta kveðjuár og enn eftir að bóka einhverja tónleika í september, október og nóvember sýnist mér. Ekki eins mikið og í þá gömlu góðu daga þegar hann lék á yfir 300 tónleikum á ári (og hélt þeirri háttsemi í áratugi), en ansi gott samt af áttræðum manni.

King var með framúrskarandi hljómsveit með sér, fjóra blásara, bassa, gítar, trommur og hljómborð. Sveitin sú byrjaði líka að hita upp fyrir hann, spilaði tvö lög áður en kóngurinn birtist.

BB King hefur verið allt of feitur árum saman og þegar við bætist að flest kvöld undanfarin ár hefur hann staðið upp á endann að spila kemur ekki á óvart að lappirnar eru orðnar lélegar. Svo lélegar að hann getur ekki lengur spilað standandi. Það kom þó ekki niður á spilamennskunni.

Framan af var mikið stuð á mönnum, hornaflokkurinn í stuði og fullmikið í gangi fannst mér. Síðan hægði sá gamli á öllu saman og þeir settust hvor sínu megin við hann, bassaleikarinn og gítarleikarinn. Þá fékk maður að heyra að King er enn fanta söngvari og frábær gítarleikari. Tónninn í Lucille var harðari en ég átti von á, en spilamennskan söm við sig, nett fimleg gítarinnskot og snyrtilegar fléttur. Gaman að bera þessa spunakafla Kings saman við það sem Gary Moore bauð upp á til upphitunar fyrir tónleikana, hátt í klukkutíma af gítarsólóum, eiginlega sama sólóið endurtekið með tilbrigðum - drepleiðinlegt.

Stemmningin undir lokin hja King var tregablandin, enda var hann að kveðja þá sem best hafa stutt hann í gegnum árin, hann hefur nánast alltaf leikið fyrir fullu húsi í Bretlandi á sinni löngu tónlistarævi, líka þegar hann átti dapra daga heima fyrir. Gæti svosem trúað því að hann ætti eftir að spila einhvern tímann í Evrópu aftur að loknum kveðjutúrnum sem stendur eiginlega út árið - á meðan hann er í þessu formi er ekki ástæða til að draga sig í hlé.

Stanislaw Lem, 1921 - 2006

Einu sinni las ég mikið af vísindaskáldsögum, svo mikið að ég las þær eiginlega mér til óbóta, sérstaklega af bandarískum vísindaskáldskap frá sjötta og sjöunda áratugnum. Þær bækur voru upp fullar með gríðarlegri bjartsýni og trú á manninn, að vísindin myndu sigra allt, leggja heiminn að fótum okkar, þ.e. þeirra okkar sem vorum svo heppin að búa í Bandaríkjum Norður-Ameríku.

Þegar mest var átti ég sennilega á fjórða þúsund vísindaskáldsagna sem ég hafði safnað frá því ég las fyrstu vísindaskáldsöguna á tíunda ári (The Voyage of the Space Beagle eftir Alfred Elton Van Vogt. Þegar ég sá Alien löngu síðar kannaðist ég við söguþráðinn, enda er sú mynd bygð á síðasta hluta bókarinnar).

Á endanum óx ég upp úr vísindaskáldskapnum og losaði mig við allar bækurnar á nokkrum dögum, seldi Ingvari á Laufásveginum þær. Þær fóru þó ekki allar; ég hélt eftir öllu sem átti eftir Philip K. Dick, nokkrum bókum eftir Jack Vance, Clifford Simak, Robert Sheckley og reyting af öðrum höfundum sem mér fast eitthvað spunnið (enginn Heinlein, Asimov, Pohl, Varderman, Niven eða Farmer). Tvo höfunda hélt ég mest upp á, og finnst merkilegir enn þann dag í dag, Philip Kindred Dick og Stanislav Lem, en sá síðarnefndi er einmitt kveikjan að þessum skrifum, því hann lést í vikubyrjun, háaldraður. Dick er löngu látinn.

Stanislav Lem var pólskur, lifði heimsstyrjöldina síðari og bjó í alræðisríki. kemur væntanlega ekki á óvart að hann hafði tölvuvert aðra sýn á heiminn en amrískir vísindaskáldsagnahöfundar, átti til að mynda ekki þá barnalegu trú á vísindin sem gegnsýrði skrif samhöfunda hans eða var eins bjartsýnn á mannlegt eðli. lem var efahyggjumaður á flest og þess sér stað í bókum hans. Einna þekktust er sjálfsagt bókin Solaris, sem hefur verið kvikmynduð tvívegis, fyrst af Andrei Tarkovskíj 1972 og síðan af Steven Soderbergh 2002.

Báðar myndirnar eru prýðilegar, sú fyrrnefnda þó betri finnst mér, en hef reyndar ekki séð hana síðan ég sá hana í MÍR fyrir tuttugu átum eða svo. Þær eru þó báðar nokkuð á skjön við inntak bókarinnar að mér finnst - að mínu viti snýst Solaris um það að þrátt fyrir leit að vitsmunalífi um alheiminn muni menn aðeins finna sjálfa sig, ef svo má segja, aðeins skilja það sem passar í ramma mannlegrar þekkingar.

Fyrir stuttu las ég skemmtilega bók eftir Lem sem ég fann á útsölu í Bóksölu stúdenta, Highcastle: A Remembrance, þar sem Lem skrifar um æsku sína eins og hann man hana, en bókin nær fram til 1940. Bókin er ekki venjuleg ævisaga, heldur tilraun Lems til að draga fram úr skúmaskotum minnis síns raunsanna frásögn af því hvernig æsku hans var háttað, reyna gefa hlutlausa mynd af sannleikanum sem er vitanlega óráð, eins og hann játar í lokin; minnið er ekki vinur okkar, frekar óvinur, samskipti okkar við minnið er eins og hesta sem fara vilja hvor sína leið með vagninn, segir hann. (sama samlíking reyndar og hann notaði um Tarkovskíj og sig í viðtali um kvikmyndum Solaris skömmu eftir að hún var frumsýnd.)

Himneskt samræmi

Það telst eðlileg afleiðing margra ára bóklesturs að bækur safnist fyrir á heimilinu og þó reglulega sé gripið til þess að hreinsa það út sem maður ekki vill eiga fyrir einhverjar sakir (lélegt, engin fræðileg not, afgreitt) hlýtur að fara svo að bókunum fjölgi með tímanum. (Engin góð formúla er til yfir að hvað margar bækur þarf til að mynda það sem maður myndi kalla gott bókasafn, en hleypur á einhverjum þúsundum - ég er kominn með nálægt 5.000 en vantar talsvert uppá).

Eitt af því sem auðveldast er að losa sig er tvítakið, bækur sem maður á í fleiri en einu eintaki, hefur til að mynda fengið annað eintak að gjöf, komist yfir bók í betra bandi, eða fullkomnari útgáfu til að mynda. Þegar maður rekst á slíkt er auðvelt að hreinsa út, gefa aukaeintökin eða henda þeim (enginn bissness í að selja gamlar bækur lengur, þær hafa fallið svo í verði að þær eru nánast einskis virði). Inn á milli eru þó alltaf bækur sem maður verður eiginlega að eiga í tvítaki, þrátt fyrir samviskubitið (plássið, rykið og kostnaðurinn) og sumar vill maður eiginlega eiga í fleiri eintökum.

Það vakti að vonum mikla athygli þegar sá kunni höfundur Neil Gaiman lét þau orð falla að bókin Jonathan Strange & Mr. Norrell eftir Susanna Clarke væri besta ævintýrabók, fantasía, sem komið hefði út á Bretlandseyjum síðustu 70 ár. Undrun manna var ekki síst til kominn vegna þess að bækur J.R.R. Tolkien um hringinn magnaða komu út fyrir minna en 70 árum, The Hobbit 1937, The Fellowship of the Ring og The Two Towers 1954 og The Return of the King 1955.

Það þarf kannski ekki að koma á óvart að einhver ævintýrabók sé betri en sagan af hringnum og föruneyti hans, þær eru fjölmargar betri, enda var Tolkien merkilegur hugsuður og hugmyndasmiður en minna fór fyrir stílsnilld hans. Það er aftur á móti sjaldgæfara að menn taki svo stórt upp í sig þegar verk eru mærð og Gaiman gerði, en þeir sem lesið hafa bók Clarkes hljóta að taka undir orð hans að einhverju eða öllu leyti - mér er til efs að skrifuð hafi verið betri ævintýrabók á síðustu áratugum austan hafs eða vestan.

Fyrir þá sem ekki vita þá gerist bókin Jonathan Strange & Mr. Norrell á Bretlandi á öndverðri nítjándu öld um það leyti er Bretar glíma við Napoleon og heri hans. Í því Bretlandi sem sagt er frá hafa galdrar nánast gleymst, en þó eru til menn sem kalla sig galdramenn, aðallega sagfræðingar sem fæstir trúa því að menn hafi í raun stundað galdur, heldur sé allt að sem til er af frásögnum um slíkt, bækur og annað, hindurvitni og þjóðögur.

Í borginni Jórvík er til félagsskapur áhugamanna um galdrafræði og hafa spurnir af einrænum manni sem búi í Jórvíkurskíri og eigi mikið safn af galdrabókum, mesta safn sem um geti reyndar. Þeir bjóða honum í félagsskap sinn, félagsskap galdramanna sem þeir kalla svo. Náunginn sá, hr. Norrell, tekur boðinu illa, enda geti þeir menn ekki kallað sig galdramenn sem ekki geti galdrað. Félagarnir fróðu taka afsvarinu illa og krefja hann um galdra þá sem hann segist kunna. Hann fellst að lokum á að sýna þeim galdur með því skilyrði þó að eftir þá sýningu hætti þeir allir að kalla sig galdramenn.

Í framhaldinu stefnir hr. Norell galdramönnunum sjálfskipuðu í Jórvíkurdómkirkju og fremur þar býsna eftirminnilegan galdur því líkneski öll í kirkjunni taka að mæla og segja því sem fyrir augu hefur borið þau hundruð ára sem þau hafa verið lífvana.

Svo vindur fram sögunni að smám saman fá menn trú á að galdrar séu raunverulegir og sannast fyrir fullt og fast er Norrell áskotnast einskonar lærisveinn, Jonathan Strange, sem skoðanir hans á göldrum ganga mjög á skjön við skoðanir lærimeistara síns sem síðan verður fjandi hans.

Ekki verður hér rakinn söguþráður þessar merku bókar, enda ekki rúm til þess að endursegja bók upp á mörg hundruð síður (kiljan er 1.066 síður, innbundin er bókin ríflega 800 síður). Nægir að nefna að bókin er öll ævintýraleg og þá ekki bara söguþráðurinn heldur allt það mikla verk sem Susanna Clarke lagði í verkið á þeim áratug sem það tók hana að skrifa það. Út um alla bók eru þannig óteljandi neðanmálsgreinar, sumar með eigin neðanmálsgreinar, þar sem finna má allskyns fróðleik og fjöldann allan af þjóð- og munnmælasögur sem koma sögunni ekki við í sjálfu sér en sem gerir heiminn sem hún gerist í stærri og veigameiri, svo stóran og veigamikinn reyndar að hann sprengir af sér viðjar bókarinnar, nær langt út fyrir hana.

Jonathan Strange & Mr. Norrell kom út haustið 2004 og bar svo við að ég var staddur í Lundúnum útgáfudaginn. Ekkert vissi ég um bókina þá, en fannst hún fróðleg er ég rakst á hana í Borders búðinni á Tottenham Court Road. Í stæðunni þar var bókin til í tveimur útgáfum, annars vegar til með hvítri kápu, hvít í skurðinn, og svartri með svörtum skurði. Ég var ekki lengi að hugsa mig um, keypti þá með svörtu kápunni, enda hljótum við að sækja í myrkrið.

Komum við nú að því er ég nefni í upphafi - tvítakinu. Málið er nefnilega það að varla var ég búinn að leggja bókina frá mér lesna ekki löngu síðar að að mér sótti efi, hvíta útgáfan sótti á huga minn. Víst gerði ég rétt í að taka þá svörtu, en hefði ég ekki átt að taka hvítu líka? Sjúklegt segir einhver, en það er bara svo heillandi samhverfa í því að hafa bækurnar í hillu hlið við hlið, hvíta og svarta, og mjög viðeigandi fyrir bók eins og þá sem hér um ræðir. Það vita þeir sem hafa lesið hana.

Það er kunnara en frá þurfi að segja að freistingar eru til að falla fyrir þeim og fyrir stuttu keypti ég mér eintak af hvítu útgáfunni. Áritað eintak meira að segja. Fann það á abebooks.com, sem allir þeir sem haldnir eru bókaáráttu ættu að forðast. Það kemur málinu ekki við hvað það kostaði, en mér fannst verðið sanngjarnt þegar ég sá bækurnar saman í hillunni, hvíta og svarta. Himneskt samræmi.