Hver er bestur?

Fyrir mánuði birtist í New York Times listi yfir bestu skáldsögu bandarísks höfundar síðasta aldarfjórðunginn. Fjallað var um listann í Lesbók Morgunblaðsins, og því ekki ástæða til að tíunda hann hér, menn geta flett honum upp. Sitthvað þótti mér þó merkilegt við listann þann, meðal annars það hvað höfundahópurinn var einsleitur, valið fyrirsjáanlegt og niðurstaðan óspennandi (nema kannski fyrsta sætið). Einnig hvað fáar konur eru á honum og hvað hver bók fékk fá atkvæði, en á annað hundrað manns tók þátt í valinu. Það er svo aftur umhugsunarefni út af fyrir sig hvort yfirleitt sé hægt að flokka bækur eftir "gæðum" á þennan hátt, enda byggist allt mat á tilfinningum þegar grannt er skoðað og á bak við hvert atkvæði ýmsar flækjur sem okkur er ókunnugt um.

Að því sögðu er ekki ástæða til að amast við slíku vali, það ýtir undir umræðu um bókmenntir, vekur oft athygli á bókum sem farið hafa framhjá mönnun og þegar vel tekst til getur slík atkvæðagreiðsla gefið yfirlit yfir menningarsögu og jafnvel leitt í ljós strauma sem menn ekki áttuðu sig á - strauma í menningarumfjöllun, ef ekki annað.

Á netinu hafa ýmsir fjallað um þennan lista New York Times og sýnist sitt hverjum þó ekki sé hægt að segja að hann hafi beinlínis valdið deilum. Þetta uppátæki hefur líka orðið ýmsum tilefni til að gera eins, þ.e. að gera álíka könnun á viðhorfi lesenda sinna. Bloggarinn mapletree7 (mapletree7.blogspot.com) hrinti til að mynda af stað eigin atkvæðagreiðslu um bestu bandarísku bók síðustu 25 ára og fékk út nokkuð aðra niðurstöðu: Besta verkið töldu menn vera New York þríleik Pauls Austers. Þar næst komu Peace Like a River eftir Lief Enger, A Prayer for Owen Meany eftir John Irving, Empire Falls eftir Richard Russo, The Amazing Adventures of Kavalier and Klay eftir Michael Chabon og Gilead eftir Marilynne Robinson.

Þeir sem þátt tóku í vali á New York Times listanum voru upp til hópa menningarvitar, en á mapletree7 voru það almennir vefnotendur, að því er við best vitum, sem skýrir niðurstöðuna að einhverju leyti. Valið á mapletree7.blogspot.com fellur mér reyndar meira að skapi en á New York Times - mér finnst til að mynda Paul Auster vel að heiðrinum kominn, þó hann sé höfundur sem er betri á meðan maður er að lesa hann en þegar maður er búinn með bókina. Empire Falls eftir Russo og The Amazing Adventures of Kavalier and Klay eftir Chabon er líka báðar skemmtilegar, sérstaklega sú síðarnefnda, og átt vel heima á listanum þykir mér. Ekki finnst mér þó John Irving skemmtilegur höfundur.

Ýmsir vefir halda líka úti árlegum bókmenntaverðlaunum, fá lesendur sína til að velja þær bækur frá liðnu ári sem þeir hafa mest dálæti á. Þannig fékk BookBrowse.com lesendur sína til að taka þátt í vali á bókum ársins 2006, en í valinu komu til greina þær bækur sem mælt var með á BookBrowse-vefnum á árinu. Svosem ágæt leið til að þrengja valið, enda erfitt við að eiga að velja bestu bók þegar gefnir eru út ríflega 100.000 titlar á ári vestan hafs.

Slík verðlaun gefa einna besta mynd af því hvað fólk sé að lesa (en val eins og New York Times stóð fyrir skilar yfirliti yfir það sem fólki finnst það ætti að vera að lesa) og kemur kannski ekki á óvart að ofarlega á blaði er oft sitthvað sem menn telja yfirleitt ekki til fagurbókmennta. Bók ársins var til að mynda glæpasagan The Closers eftir Michael Connelly, reyndar eitt af hans bestu verkum. Vinsælasta frumraunin var valin The Penderwicks eftir Jeanne Birdsall og bók Joan Didion The Year of Magical Thinking fék einnig verðlaun. Um 1.000 áskrifendur að BookBrowse tóku þátt í kosningunni og greiddu atkvæði eftir gæðaskala (frábær, mjög góð, í meðallagi o.s.frv.).

Höfundurinn verður sögupersóna

Það er ekki alltaf til góðs að vita eitthvað um uppáhaldshöfund og margir muna eflaust eftir því er þeir komust að því að skáldið sem þeir héldu mikið uppá, dáðust jafnvel að fyrir mannúð og djúpan skilning, var bölvaður hórkarl og fylliraftur. Ég man það enn, til að mynda, er ég áttaði mig á því að T.S. Eliot, sem ég las mér til óbóta um það leyti sem ég fór á sjóinn sem unglingur, var uppskrúfað snobbhænsn. (Hafði þó húmor fyrir sjálfum sér, sbr. "How unpleasant to meet Mr. Eliot! / With his features of clerical cut, / And his brow so grim / And his mouth so prim" o.s.frv., sem Eliot samdi til að votta Edward Lear virðingu. Hann var nefnilega ekki alvondur.)

Oft er það því vissulega kostur að vita ekkert um höfund bókar eða ljóðs og oftast allra best að vita ekkert um viðkomandi, þekkja ekki nafnið eða upprunann, að mæta textanum í tóminu .. og þó. Gefur það manni ekki meir og betri sýn á verk rithöfundar eins og Charles Dickens að vita hvurslags hamhleypa hann var til verka, maður sem lifði af svo miklum þrótti að maður verður eiginlega hálf dasaður að lesa um hann. Hjálpar það ekki manni að skilja Georges Perec, furðufuglinn þann, þegar maður veit af dálæti hans á Raymond Queneau og þekkir til starfs OuLiPo-hópsins? Vex ekki Danzig-þríleikurinn hans Grass (reyndar orðinn kvartett í dag) eftir því sem maður fær betri sýn í æsku hans og uppvaxtarár?

Það getur því verið gott og gagnlegt að fræðast um höfunda, sérstaklega ef maður kemst ekki á snoðir um of marga galla á þeim. Reyndar mega þeir vera gallaðir (og eru það allir, meira og minna), en þá helst á skemmtilegan og skrýtinn hátt. Frásagnir af slíkur eru vitanlega ekkert annað en slúður og í sjálfu sér ekkert betra að slúðra um rithöfunda, lífs og liðna, en það flóð sem er af slúðri um þotulið nútímans. Það getur þó verið skemmtilegt, en og til að mynda í bókinni Written Lives eftir spænska rithöfundinn Javier Marías, sem segir frá nokkrum rithöfundum sem Marías hefur dálæti á. Í inngangi að bókinni, sem Canongate gaf út á ensku um miðjan febrúar sl., lýsir Marías tilurð bókarinnar og nefnir meðal annars að hann hafi einsett sér að skrifa stutta frásögn af ævi nokkurra höfunda sem hann valdi af handahófi með það eitt að skilyrði að þeir væru látnir.

Marías hefur þó greinilega lagt einhverjar aðrar mælistikur á þá höfunda sem hann valdi, því velflestir hafa þeir átt frekar óskemmtilega eða ömurlega ævi og einnig hefur Marías verið ótrúlega naskur á að finna höfunda sem létu ekki nægja að vera furðufuglar á meðan þeir lifðu heldur létust þeir öðruvísi en annað fólk. Hugsanleg skýring á því er þó að hann hafi einfaldlega fært frásagnir af höfundunum í stílinn, enda segir hann frá því í innganginum að hann hafi farið með efniviðinn eins og hann væri að segja frá skáldsagnapersónum sem er óneitanlega skemmtilega til fundið - höfundurinn verður sögupersóna.

Í bókinni segir hann til að mynda frá Rimbaud, Turgenev, Rilke, di Lampedusa, Robert Louis Stevenson, Isak Dinesen, Arthur Conan Doyle, Rudyard Kipling, Joseph Conrad, James Joyce, Thomas Mann, Yukio Mishima, Malcolm Lowry og Laurence Sterne, svo dæmi séu tekin, en alls rekur hann stuttlega æviatriði tuttugu sex rithöfunda, tuttugu karla og sex kvenna. Í lokahluta bókarinnar sýnir Marías svo dæmi úr póstkortasafni sínu, en hann safnar, að því er virðist, póstkortum með myndum af rithöfundum.

Marías fer fimlega með, skreytir og ýkir og býr jafnvel til aukapersónur og uppákomur. Í bókinni segir hann frá því að Henry James var í nöp við Flaubert vegna þess að hann tók á móti honum í slopp er James heimsótti hann eitt sinn og eins hataði hann Oscar Wilde eftir að Wilde gerði lítið úr honum fyrir að sakna Lundúna. Hann hélt aftur á móti mikið upp á Maupassant, enda tók sá síðarnefndi eitt sinn á móti James í hádegismat með nakta grímuklædda konu sem sessunaut.

Annar höfundur sem Marías segir skemmtilega frá er William Faulkner, en Faulkner hafði þvílíka óbeit á pósti að hann opnaði ekki bréf eða pakka nema að væri frá útgefenda hans og þá kíkti hann aðeins í það til að kanna hvort í bréfinu leyndist ávísun.

Við lestur bókarinnar rifjuðust upp fyrir mér nokkrar álíka bækur, til að mynda Portraits in Miniature eftir Lytton Strachey, en helst þó hið mikla mannlýsingasafn Johns Aubreys, en Aubrey var uppi 1626-1697. Úrval úr mannlýsingum hans kom út á vegum Penguin 1962 og endurprentað oft síðan. Í þeirri bók, sem kallast Aubrey's Brief Lives, er að finna um þriðjung af mannlýsingum Aubreys, gott æviágrip og fínar skýringar.

Mannlýsingar Aubreys eru óborganlegar og margar mjög opinskáar, enda fæstar ætlaðar til birtingar. Víst eru frásagnir hans hreint slúður, oft upplýsingar frá þriðju eða fjórðu hendi, en hann var skemmtilegur stílisti og laus við alla tilgerð eða tepruskap. Af skemmtilegum lýsingum má nefna það er hann segir frá Will Shakespeare, sem faðir hans var slátrari: "Nágranna hans segja að sem ungur maður hafi hann unnið við fag föður síns, en þegar hann slátraði kálfi gerði hann það með tilþrifum og ræðuhöldum."

Eins er skemmtilegt það sem Aubrey segir frá Thomas Hobbes: "Hann varð mjög sköllóttur sem gamall maður (sem veitti honum virðuleikablæ), en innan dyra sat hann jafnan berhöfðaður við fræðastörf og sagðist aldrei verða kalt á höfðinu, en mikill vandi væri þó að koma í veg fyrir að flugur settust á skallann."

Roger Waters í Egilshöll

Tónleikar Rogers Waters í Egilshöll voru um margt magnaðir, í það minnsta það sem ég entist til að horfa á. Það var gaman að sjá hann á sviði og hafa þannig samanburð við þær tónleikaupptökur sem ég hef sé að Pink Floyd undir stjórn David Gilmours, því meir hlýju og einlægni stafaði af Waters en sjá má á tónleikaupptökum með Gilmour og félögum. Kannski ekki alveg að marka en merkilegt í ljósi þess að myndin sem gefin hefur verið af Waters er af sjálfumglöðum hrokagikk. Hann kom mér fyrir sjónir sem einlægur og blátt áfram í Egilshöll, maður sem er ekki alveg sáttur við stjörnuhlutverkið en lætur slag standa til að gefa áheyrendum sem mest. Geðflækjurnar eru svo annað mál því ef hann var ekki að syngja um mömmu sína þá var hann að syngja um pabba sinn. Nú eða þá Syd Barrett.

Pink Floyd kynntist ég þegar Steini bróðir spilaði fyrir mig eintak af Ummagumma 1970 eða þar um bil. Það þótti mér sérkennileg tónlist, en kunni vel að meta tónleikahlutann, sérstaklega Set the Controls for the Heart of the Sun og lögin sem Waters átti einn á skífunni, Grantchester Meadows og Several Species of Small Furry Animals Gathered Together in a Cave and Grooving With a Pict, hvorugt eiginlegt lag en það fyrra fannst mér býsna gott

Seinna kom svo Atom Heart Mother, sem ég var ekki svo hrifinn af, og Meddle sem ég féll algerlega fyrir, man enn hvað mér fannst magnað að heyra Echoes í fyrsta sinn - þvílík snilld! Obscured by Couds var líka í uppáhaldi um tíma, kannski aðallega fyrir það hvað hún var sjaldséð, enda ekki hlaupið að komst yfir plötur á þessum tíma, að ekki sé talað um ef þær höfðu ekki að geyma tónlist sem naut almennar hylli.

Svo kom Dark Side of the Moon. Sumir keyptu sér tvö eintök af þeirri plötu, eitt til að eiga og eitt til að hlusta. Dögum saman lágum við yfir þeirri plötu og lærðum hana utanað, gæti væntanlega enn spilað hana í huganum. Byrjun plötunnar, fyrsta rúma mínútan af Breathe, þótti mér mikið meistaraverk og ég man eftir einu sérstaklega súru kvöldi þar sem hlustað var aftur og aftur á upphaf plötunnar og spilað hátt með áherslu á bilið frá 1:12 til 1:13 - gott ef við vorum ekki búnir að finna það út félagarnir að í þeirri sekúndu eða þar um bil lægi allur leyndardómur plötunnar.

Aðrar plötur Pink Floyd voru ekki síður merkilegar hver á sinn hátt. Meira að segja fannst mér The Final Cut fín plata textalega þó músíkin væri ekki eins vel heppnuð og fyrri verk.

Síðan eru þó liðin mörg ár, smekkurinn breyttur, skoðanir á músík talsvert breyttar og lítil þolinmæði fyrir gömlu dóti almennt. Mér þótti þó gaman að sjá Waters spila í Egilshöll, gaman að upplifa sömu tilfinningar og bærðust með manni á sínu tíma, að finna sömu hughrifin og forðum, en svo fékk ég eiginlega nóg. Ekki af Waters þó, heldur nóg af sjálfum mér anno 1970-og-eitthvað. Fór snemma heim.

Elvis Aron og Jesse Garon

Sérkennilegasta platan í safni mínu er eflaust Tilt með bandaríska tónlistarmanninum Scott Walker sem kom út 1995. Scott Walker, sem hét eitt sinn Scott Engel, hefur búið í Englandi í áratugi eða allt frá því hann sló í gegn með söngflokknum Walker Brothers á sjöunda áratugnum. Walker bræður sungu létta popptónlist og urðu gríðarlega vinsælir, en Scott vildi feta aðra slóð eins og sjá mátti og heyra á sólóskífum hans eftir að Walker bræður lögðu upp laupana.

Fyrsta sólóplata Scott Walker kom út 1967 og síðan sendi hann frá sér plötur nokkuð reglulega allt til 1974 að hann hvarf eiginlega sjónum manna að mestu, hætti að sjást opinberlega og hætti að gefa út plötur. Áratug síðar kom út platan Climate of Hunter, 1984, en á henni er laglínan í aukahlutverki en þess meira lagt í stemmningu og áhrifshljóð.

Ellefu árum síðar kom svo út platan sem getið er í upphafi, Tilt, þar sem hann hefur lag laglínuna á hilluna fyrir fullt og fast  á Tilt er ekkert til að halda sér í, ekkert stef sem bindur lögin saman, engin eiginleg framvinda, upphaf eða endir. Textarnir eru einskonar klippimynd sem gefur í skyn en segir ekkert beint, það er helst að hinir sérkennilegu og sundurlausu textar mundi samhengið með honum sérkennilegu og sundurlausu hljómum sem lögin eru gerð úr, ef það er þá hægt að tala um lög í þessu samhengi.

Um daginn kom út enn ný plata með Scott Walker, The Drift, ellefu árum eftir að Tilt kom út. The Drift hefur víðast fengið fínar viðtökur eða þá verið jörðuð rækilega - það er nú svo að ýmist hrífast menn af því sem þeir eiga erfitt með að skilja eða þeir finna því allt til foráttu. The Drift er þó heldur aðgengilegri en Tilt, lögin að mestu tiltölulega mótuð og auðveldara að skilja textana. Hugsanlega er að þó fyrst og fremst vegna þess að maður lærði af að hlusta á Tilt.

Við fyrstu hlustun á The Drift vakti þriðja lagið einna mesta athygli, Jesse. Það hefst með lágstemmdum drungalegum rafgítar og draugalegri röddun Walkers þar sem hann hvíslar taktinn, "Pow, Pow" syngur/hvíslar hann eins og tvær flugvéar sem lenda á háhýsi . Í bakgrunninum birtist síðan útúrsnúningur á upphafsstefi Scotty Moore í Elvislaginu Jailhouse Rock, hægfara og drungalegt eins og það sé spilað neðansjávar.

Walker lét þau orð falla í viðtali fyrir skemmstu að lagið fjallaði um árásirnar á tvíturnana í New York 9. september fyrir fimm árum, enda er fyrsta textalínan svo: "Nose Holes Caked in Black Cocaine". Útúrsnúningurinn á Jailhouse Rock er viðeigandi því lagið er lagt í munn Elvis Presley þar sem hann situr á veröndinni heima í Memphis og talar við tvíbura sinn, Jesse Garon, sem var andvana fæddur og grafinn í skókassa. Elvis ræddi reyndar iðulega við Jesse Garon þegar mikið lá við en væntanlega var fátt um svör og hugsanlega hefur hann sagt í sífellu: "Jesse, Are You Listening?", eins og Walker syngur í sífellu, og jafnvel vælt undir lokin í angist: "Alive / I’m the only one / Left alive / I’m the only one / Left alive"

Hægt er að hlusta á Jesse og fleiri lög af plötunni á vefsetri hennar, the-drift.net.

Fótbolti fyrir hugsandi menn

Mér finnst ástæða til að vekja athygli manna á þeirri ágætu bók The Thinking Fans Guide to the World Cup, en í henni er fjallað um fótboltakeppnina miklu frá skemmtilegu sjónarhorni. Ýmsir mætir menn, rithöfundar og fleiri, voru fengnir til að skrifa um löndin sem þátt taka í kepninni og þá ekki endilega á fótboltalegum forsendum. Eins er að finna í bókinni ýmsar tölfræðilegar upplýsingar fyrir þá sem áhuga hafa á slíku.

Í bókinni kemur einnig fram, og er rökstutt rækilega, hvað þjóðir þurfa til að ná langt í HM:

• Tilheyra Evrópusambandinu
• Vera nýfrjáls
• Nýlenduherrar sigra nýlendur (ekki þó Frakkar Senegala)
• Illt er að vera olíuframleiðsluþjóð
• Ekki vera of frjálslynd í fjármálum

Best af öllu er þó að vera Brasilía. 

Bókin er víst uppseld en meira væntanlegt

Blátt, blátt, grænt, grænt og appelsínugult

Mikið skil ég vel þann sem lagði fram þessa óneitanlega þörfu kæru, enda lenti ég í álíka óskemmtilegri reynslu þegar ég fór á kjörstað í Öldutúnsskóla.

Ég mætti glaðbeittur í skólann á björtum vordegi, þess albúinn að kjósa hvað sem er. Þegar ég var svo kominn með kjörseðilinn í hendurnar og gekk í átt að kjörklefanum blasti við mér blátt tjaldið, hreinræktuð áróðursdula! Skyndilega lagðist þoka yfir huga minn og dimm rödd tók að kyrja X-D, X-D.

Ég dró tjaldið frá eins og vélmenni, þræll hinna illu áforma áróðursmeistara Sjálfstæðisflokksins. Þegar ég lagði hægri höndina á stólinn í kjörklefanum til að setjast niður varð mér litið á stólsetuna og sjá: hún var græn! Þokunni létti skyndilega og í stað raddarinnar dimmu og óttalegu heyrðist nú jarmað X-B, X-B.

Ég breiddi úr kjörseðlinum og bjóst til að merkja við B. Æ, æ, blýanturinn var appelsínugulur - ég krossaði óvænt við V.

Kærir vegna blárra tjalda í kjörklefum

Jokket i spinaten

Eins og með svo margt annað dettur maður inn í mikið dálæti á einstökum grænmetistegundum þegar matseldin er annars vegar.

Þannig man ég eftir eggaldintímabili, þegar ekkert var hægt að elda án þess að eggaldin kæmi við sögu, síðan var okra-æðið mikla, og um tíma var kúrbítur í aðalhluverki, matreiddur á ýmsa vegu.

Síðustu mánuði hefur spínat verið í uppáhaldi, ferskt spínat vitanlega, en nú vandast málið því uppháhalds grænmeti mitt í dag er Guðni Ágústsson.

Listin að græða

Aldraðir eru orðnir áberandi þrýstihópur í seinni tíð, bera sig aumlega vegna fjárskorts og ills aðbúnaðar. Gott ef menn voru ekki að spá í sérframboð aldraðra fyrir stuttu (bíddu við ... var það ekki Frjálslyndir?). Í því sambandi vill svo skemmtilega til að sú kynslóð aldraðra sem nú hefur hæst er einmitt sama kysnlóðin og græddi hvað mest á verðbólgunni á sínum tíma og, eins og fram kemur í grein Magnúsar Árna Skúlasonar í fasteignablaði Morgunblaðsins á morgun, græðir mest á þeirri verðhækkun á fasteignum sem orðið hefur síðustu árin.

Segja má tilfærsla hafi átt sér stað frá ungu fólki eldra fólks, þar sem fyrri hópurinn er að stíga sín fyrstu skref á fasteignamarkaði og þarf einnig á stærra húsnæði að halda til framtíðar, en síðari hópurinn er að minnka við sig og getur því leyst töluvert eigið fé út úr fasteignum sínum og fjárfest í vaxtaberandi eignum eins og skuldabréfum. Þetta er því öfugt við það sem átti sér stað fyrir 1979 þegar sparifé eldra fólks brann upp og myndaði tilfærslu til þeirra er skulduðu vegna neikvæðra raunvaxta, sem er líklega sama kynslóð og nýtur góðs af hækkun húsnæðiverðs í dag.

Semsé: Þeir sem græddu á forfeðrum sínum græða nú á afkomendunum.

Satt og logið

Í mars síðastliðnum gafst skoska söngkonan Alexandria "Sandi" Thom upp á því að þurfa að þvælast um landið í lélegum sendibíl og spila fyrir 200 manns á hverju kvöldi. Þegar bíllinn gaf endanlega upp öndina settist hún niður með félögum sínum og þau einsettu sér að finna nýja leið til að ná til fólks. Á endanum ákváðu þau að halda tónleika á Netinu, fara sýndartónleikaferð úr kjallara í Lundúnum. Tónleikaferðin fékk yfirskriftina 21 Nights From Tooting og hófst 24. febrúar sl. Fyrstu tónleikana voru áheyrendur aðeins 70 en tólftu tónleikana voru þeir 182.000. Síðustu tónleikana í röðinni hlustuðu 70.000 manns að jafnaði. Útgefendur sperrtu eyrun og buðu stúlkunni og félögum hennar miljónasamning sem síðan var undirritaður í kjallaranum í beinni útsendingu á netinu, nema hvað.

Þetta hljómar ósköp vel og rómantísk sú mynd sem dregin er upp af fátækum listamanni sem brýst áfram fyrir hæfileika og hugvit. Netfróðir sjá þó strax að hér er mjög vafasöm saga á ferð svo ekki sé meira sagt. Vel má vera að Sandi Thom hafi fengið sér vefmyndavél og notað hana til að senda út tónleika heiman úr kjallaranum hjá sér. Það getur líka verið að það hafi hún gert marga daga í röð. En ef menn eiga að trúa því að 70.000 manns hafi verið að horfa á tónleika hennar samtímis undir það síðasta hættir maður að trúa.

Til þess að geta sent út á netinu þarf vefmyndavél, sem þarf í sjálfu sér ekki að vera svo dýr ef maður sættir sig við lélega útsendingu, þokkalega öfluga tölvu og nettengingu. Líkt og vefmyndavélin þarf tölvan ekki að kosta svo mikið og það er í sjálfu sér ekki dýrt að vera með nettengingu. Ef senda á út á netinu dugir venjuleg nettenging á meðal fáir eru að horfa, helst ekki fleiri en tveir eða þrír, því slík útsending kallar á talsvert gagnamagn og því meira eftir því sem fleiri horfa, nema hvað.

Rifjum það upp að Sandi Thom var svo fátæk að hún hafði ekki efni á að fara um og spila fyrir 200 manns í hvert sinn (sem flestum hljómsveitum sem eru að stíga fyrstu skrefin finnst reyndar harla gott) og þegar bíldruslan hennar bilaði hafði hún ekki efni á að láta gera við hann. Við eigum síðan að trúa því að hún hafi aftur á móti haft efni á nettengingu sem þjónað gat 70.000 samtímanotendum. Ekki þarf mikla þekkingu á netfræðum til að finna það út að gagnamagn slíkrar útsendingar væri nálægt hálfu fimmta terabæti fyrir klukkutíma tónleika. 4.500.000 GB. Ekki veit ég hvernig samninga hún á að hafa haft við netþjónustu sína, hugsanlega með góðan afslátt fyrir svo mikið gagnamagn, en hjá netþjónustu sem valin var af handahófi hefði slík útsending kostað hálfa sjöundu milljón króna.

Þessi fallega saga er því dæmigerð lygasaga og þarf smá rannsóknir til að komast að hinu sanna. Eftir því sem ég kemst næst var Sandi Thom með útgáfusamning þegar hún byrjaði á netútsendingum sínum, þó við smáfyrirtæki, og líka búin að gera samning við kynningarfyrirtæki.

Ef marka má fyrirtæki sem starfa við að greina netumferð var ekkert sérstakt á seyði um það leyti sem Sandi Thom var að senda út tónleika sína og engin merki um það verið væri að senda út tónleika fyrir 70-100.000 manns á hverju kvöldi. Eins sjá fyrirtæki sem fylgjast með bloggum ekki í sínum skrám að mikið hafi verið bloggað um Thom á þeim tíma, þó hennar sé víða getið í dag.

Nýtt innlegg í þetta mál er svo innlegg gamla Who-foringjans Pete Townsend frá því á þriðjudag en þar segir hann að útsendingarnar hafi ekki verið beinar, heldur hafi tónleikarnir verið hljóðritaðir og svo sendir út yfir netið. Bandvíddin hafi svo fengist fyrir lítið eða jafnvel fyrir ekkert að hann telur og kostnaður Thom af öllu saman ekki verið nema nema um fimmtán milljónir króna fyrir allan pakkann.

Townsend tekur upp þykkjuna fyrir Thom, segir að hún sé fín listakona og eigi allt gott skilið. Látum vera hversu góður tónlistarmaður hún er, það skiptir eiginlega ekki máli í þessu sambandi að mínu mati, en ef það er rétt hjá Townsend að ekki hafi verið logið um fjölda áhorfenda, sem er ósannað, finnst mér lítil vörn í þeirri uppljóstrun hans að logið hafi verið til um að tónleikarnir hafi verið sendir út beint og eins að Thom hafi gripið til þessa ráðs sökum fátæktar. Eins kostar sama gagnamagn að senda út tónleika af bandi og beint ef að er rétt að samtímanotendurnir voru að jafnaði 70.000. (Bloggið hans Townsend er annars ágætar pælingar um Netið og útsendingar á því, en óneitanlega fyndið hvernig hann reynir að stilla sér upp sem miklum spámanni.)

Fleiri hafa gripið til varna fyrir Thom, aðallega með það að vopni að ekkert sé að því að ljúga smá og menn hafi gengið lengra í þá átt en Sandi Thom (Townsend segir að hún sé kannski að segja ósatt, en menn hafi nú logið meiru um Írakstríðið; "But the Sandi Thom story is not the Iraq war.").

Eftir stendur þó að Sandi Thom lét markaðsfyrirtæki sitt véla sig út í ósannindi, spilaði með þó henni hefði svosem átt að vera ljóst að verið væri að ljúga um netvinsældir hennar. Hvort það eigi svo eftir að skaða tónlistarferil hennar er ekki gott að segja, en sem stendur er í það minnsta meira rætt um lygar hennar en tónlistina á netinu.

Katalónskuspursmálið

Í minningarriti Björns Magnússonar Ólsen um Rasmus Kristian Rask sem gefið var út í Reykjavík 1888 er birt brot úr bréfi sem Rask skrifaði Bjarna Thorsteinssyni vini sínum 30. ágúst og 2. september 1813. Þar fjallar Rask um stöðu íslenskunnar gagnvart dönsku og segir meðal annars: "Annars þjer einlæglega að segja held jeg, að íslenskan bráðum muni útaf deyja; reikna jeg, að varla muni nokkur skilja hana í Reykjavík að 100 árum liðnum, en varla nokkur í landinu að öðrum 200 árum þar upp frá, ef allt fer eins og hingað til og ekki verða rammar skorður við reistar; jafnvel hjá beztu mönnum er annaðhvort orð á dönsku; hjá almúganum mun hún haldast við lengst."

Allt fór það þó á annan veg, meðal annars fyrir tilstilli manna eins og Rask - íslenskan lifir góðu lífi þó hún hafi vissulega gengið í gegnum talsverðar breytingar á þeim tæpu 200 árum sem liðin eru frá því Rask skrifaði bréfið.

Því er þetta rifjað upp hér að ég var á ferð í Barcelona fyrir skemmstu og hitti þá að máli katalónska rithöfundinn Albert Sánchez Piñol sem skrifaði bókin mögnuðu La pell freda, sem gefin var út á ensku undir nafninu Cold Skin. Piñol er katalóni, talar helst katalónsku og skrifar á katalónsku þó það sé honum átak, því hann er alinn upp á spænsku ef svo má segja, öll hans skólaganga fór fram á spænsku þó að katalónska hafi verið móðurmálið. Þannig segist hann þurfa að leggja nokkuð á sig til að skrifa á katalónsku, því orðaforði hans í spænsku sé meiri en á katalónsku.

Álíka sagði mér katalónska skáldið Carles Duarte i Montserrat sem kom hingað til lands fyrir tveimur árum. Hann byrjaði þannig að yrkja á spænsku, fannst hann ekki kunna katalónsku nógu vel enda var bannað að kenna hana þegar hann var að alast að fyrirmælum Francos. Katalónska var þó móðurmál hans og eftir að hann hafði ort á spænsku í nokkur ár sagði hann að sér hefði orðið ljóst að hann yrði að yrkja á móðurmálinu til að vera heiðarlegur gagnvart sjálfum sér.

Fyrir nokkrum árum lét Jordi Pujol, þáverandi forseti Katalóníu (og einn af helstu spámönnum katalónskrar þjóðernishyggju), þau orð falla að katalónskan væri í álíka stöðu og íslenskan hafi fimmtíu árum fyrr, þjóðtunga sem átt hafi í vök að verjast vegna áhrifa frá tungu stórþjóðar - ósk hans væri að katalónum tækist að fóta sig eins vel í að varðveita sína þjóðtungu og Íslendingum.

Í gegnum árin hefur katalónsku vaxið mjög fiskur um hrygg og mér finnst ég til að mynda sjá mikinn mun í Barcelona frá því ég kom þar fyrst fyrir tæpum tveimur áratugum. katalónskan verður æ sýnilegri og maður heyrir hana talaða mun víðar. Ekki þarf síðan að fara langt frá Barcleona að spænskan lætur undan síga og í mörgum bæjum austan við borgina en hending ef maður sér skilti á spænsku og því færri sem austar dregur. 

Um sjö milljónir mann tala katalónsku að einhverju marki og þá talið með það sem sumir vilja telja sérmál en aðrir sjá bara mállýskumun (Valencíumenn vilja þannig taka um valensíönsku en ekki katalónsku - aðrir heyra eiginlega ekki mun). Það er því markaður fyrir katalónskar bókmenntir, ólíkt meir markaður en fyrir íslenskar, en eins og íslenskir rithöfundar hafa reyndar margir fengið að finna fyrir þá verður bókaútgáfa sífellt alþjóðlegri og þó ekki sé hægt að lifa af að selja 3.000 eintök á ári á Íslandi geta menn kannski haft það þokkalegt með því að selja 30.000 eintök af enskri útgáfu út um allan heim.

Það er því ekki endilega fjöldi lesenda sem ræður því hvort katalónskir rithöfundar skrifi á spænsku eða katalónsku (kastilönsku eða katalónsku sega katalónarnir, skilja á milli þjóðar og tungumáls) heldur frekar uppeldi þeirra og eftirhreytur af menningarlegri kúgun fyrri tíma. Það kostar katalónskan rithöfund á miðjum aldri mikið átak að skrifa á katalónsku því gera má ráð fyrir því að menntunarferill hans hafi allir verið á spænsku. Átakið verður þó minna eftir með tímanum, eftir því sem nýjar kynslóðir slást í hópinn. Hvað verður svo um þá sem skrifa á spænsku vissi Piñol ekki. Fannst þó forvitnilegt að heyra það að Íslendingar hafa átt tvo mikla rithöfunda í sögu sinni. Annar er flestum gleymdur - hinn skrifaði á íslensku.

(Biðst afsökunar á því að ég skuli nota tilvitnunina í Rask öðru sinni á árinu - notaði hana í bloggfærslu 28. janúar sl. Þá var ég reyndar að nota hana öðruvísi, var að skensa Andra Snæ.)