Hatursguðspjallið

Þeir eru samir við sig höfuðsmenn hræsninnar í repúblikanaflokknum vestan hafs. Árum saman hefur Fred Waldron Phelps, leiðtogi baptistakirkjunnar í Westboro, og hyski hans komið sér fyrir við útfarir samkynhneigðra, með spjöld og borða þar sem því er haldið fram að hinn látni sé nú í vítisloga og þaðan af verra og gert hróp að syrgjendum. (Þess má geta að Phelps hefur látið þau orð falla að biblían mæli fyrir um dauðrefsingu við samkynhneigð.)

Stjórnvöld hafa látið sér þetta atferli Phelps og fylgjenda í léttu rúmi liggja og vísað í lög um tjáningarfrelsi.

Fred Phelps lét þó ekki þar við sitja, hann sækist eftir athygli og fannst menn ekki taka nógu vel eftir mótmælunum við útfarin samkynhneigðra. Næst á dagskrá var þá að mótmæla við útfarir þekktra manna og ættingja þeirra, til að mynda mótmælti hann er faðir Al Gore var jarðsettur, Barry Goldwater, Sonny Bono, Móðir Clintons og svo má telja.

Nú síðast tók Phelps og safnaðarmeðlimir, sem eru víst allir ættingjar hans utan einn, að mótmæla við útfarir hermanna sem fallið hafa í Írak, enda tekja þeir að mannfallið þar sé refsing guðs vegna þess að Bandaríkjamenn skeri ekki upp herör gegn samkynhneigð. Þá loks bregðast menn við á þingi vestan hafs og setja lög um að bannað sé að mótmæla innan 100 metra frá kirkjugarði og í 50 metra frá veg að kirkjugarði.

Af Fred Phelps er það annað að segja að saga hans hljómar eins og lygasaga. Ekki er bara að maðurinn sé upp fullur af hatri og fordómum, heldur var hann ofbeldisfullur fíkniefnaneytandi áratugum samana, misþyrmdi konu sinni og börnum, stal og laug og gerði börnin út sem þjófagengi til að fjármagna neysluna. Wikipedia er með ágæta samantekt og eins er til á netinu bók sem skrifuð var um hann, Addicted to Hate.

Össur og svifrykið

Sá gagnmerki stjórnmálamaður Össur Skarphéðinsson skrifar í Blaðið í dag um lagningu fyrirhugaðrar Sundabrautar og leggur eindregið til að hún verði sett í jarðgöng undir Elliðavog. Hann tínir til ýmis rök, mis-veigamikil, þar á meðal mengunina: "Lífríkið í Sundunum myndi í engu skaðast, og svifryksmengun yrði í lágmarki."

Ég geri ráð fyrir að svifryk það sem Össur nefnir sé sá hluti svifryks sem verður til við akstur á vegum, en magn slíks svifryks í andrúmslofti er eðlilega misjafnt eftir því hvar er mælt. Þegar mælt er við Miklubraut er svifryk sem rekja má beint til umferðar um 75% af svifryki, en ef mælt væri til að mynda á brú yfir Elliðavog væri hlutfallið hugsanlega annað, til að mynda væri jarðvegur mun hærra hlutfall en við Miklubraut (fjórðungur samkvæmt rannsókn sem birt er á síðu Umhverfisstofnunar, sjá hér).

Þau jarðgöng undir Elliðavog sem Össur nefnir í grein sinni eru ætluð bílum og af þeirri umferð mun skapast svifryk líkt og af annarri umferð. Hvað verður síðan um það svifryk? Ekki verður það eftir í göngunum, svo mikið er víst - því verður dælt út með annarri mengun sem myndast þar inni. Í stað þess að mengunin þynnist út í miklu loftrými mun hún því þyrlast út við enda ganganna.

Menningarbyltingin mikla

16. maí fyrir fjörutíu árum birtist í kínverskum blöðum yfirlýsing frá miðstjórn kínverska kommúnistaflokksins sem hrinti af stað því sem kallað menningarbyltingin mikla í yfirlýsingunni, en hún var samin að undirlagi Jiang Qing, eiginkonu Maós Zedongs og með hans vitund og vilja.

Þessi yfirlýsing hrinti af stað mestu hörmungum sem gengið hafa yfir eina þjóð. Menningaryltingin var í raun leikur Maós í valdatafli innan kommúnistaflokksins, enda vildu menn þar skáka honum til hliðar eftir klúður í efnahagsmálum og óstjórn, meðal annar hvað varðaði framfarastökkið mikla svonefnda.

Menningarbyltingin hafði gríðarleg áhrif á kínverskt þjóðfélag, lamaði efnahagslíf meira og minna árum saman, tugmilljónir manna létu lífið vegna harðræðis, hungurs eða ofbeldisverka rauðu varðliðanna sem fóru um allt land og rændu og rupluðu á milli þess sem þeir börðu, niðurlægðu og myrtu þá sem þeim þótti ekki nógu byltingarsinnaðir. Ekki var bara að þeir gerðu fólki mein heldur eyðilögðu þeir ómælt af ómetanlegum fornminjum, listaverkum, bókum, hofum og sögufrægum byggingum.

Ekki er got að segja hvenær menningarbyltingunni lauk, en Maó náði að ganga milli bols of höfuðs á andstæðingum sínum og það var ekki fyrr en hann féll frá áratug síðar að hægt var brjóta "fjórmenningaklíkuna" á bak aftur.

Ég man það vel hve menn litu Maó og verk hans rómantískum augum, maðurinn var skáld og skrifaði hið merkilega Rauða kver sem allir áttu, allir sem ég þekkti í það minnsta, og allir lásu. Með tímanum kemur æ betur í ljós hvurslags maður hann var og þó ekki sé allt sannfærandi sem sagt er um hann í ævisögunni merkilegu sem þau skrifuðu Jung Chang og Jon Halliday (Mao: The Unknown Story) þá var hann býsna langt frá því að vera lausnarinn mikli eins og þeir héldu gjarnan fram félagar í eik(ml). Hvar eru þeir nú?

Glæpasögur á tímaflakki

Glæpasöguformið gefur ekki mikið svigrúm til nýjunga eða stílbragða - morð er morð og geta verið leiðgjörn. Flestar glæpasögur eru líka formúlusögur, morð, rannsókn og æsilegur lokapsrettur, en sumar svo listilega skrifaðar að maður gleymir sér í persónulýsingu eða þjóðfélagsgreiningu og man varla eftir morðinu fyrr en allt kemst upp að lokum. Eða ekki.

Undanfarin ár hefur mjög fjölgað glæpasögum þeirrar gerðar að þær gerast í framandlegu umhverfi, hefur til að mynda dugað vel fyrir Arnald Indriðason til að vekja áhuga erlendra lesenda, en eins hefur þeim bókum fjölgað gríðarlega sem gerast fyrir löngu, jafnvel fyrir hundruðum eða þúsundum ára.

Brautryðjandi í slíkum bókum er hollenski diplómatinn Robert Hans van Gulik sem skrifaði bækur um kínverska dómarann Dee og gerast á sjöundu öld. Serían varð þannig til að hann þýddi kínverska glæpasögu frá átjándu öld um dómarann Dee, Dee Goong An, og byggð var á spæjaranum Ti sem uppi var á sjöundu öld í Kína. Í kjölfarið skrifaði hann sextán bækur um Dee.

Margir þekkja eflaust bækur Anne Perry sem gerast í Englandi á Viktoríutímanum og segja ýmist frá spæjaranum William Monk eða lögregluforingjanum Thomas Pitt og Charlotte konu hans, um margt skelfilega lélegar bækur reyndar. Jaqueline Winspear skrifar bækur um spæjarannn Maisie Dobbs sem gerast á þriðja áratug síðustu aldar.

Fáar slíkar bækur hafa notið eins mikilla vinsælda og The Alienist eftir Caleb Carr sem varð metsölubók fyrir rúmum áratug, en hún gerist í New York 1896 og segir frá Theodore Roosevelt, sem þá var lögreglustjóri í New York, sálfræðingnum Laszlo Kreitzler og John Schuyler Moore, blaðamanni New York Times.

Hugsanlega má kenna Umberto Eco um munkaæðið, því í kjölfar metsölubókar hans um munkinn Vilhjálm Baskerville, Nafn rósarinnar, hafa fjölmargir fylgt, til að mynda nunnan Fidelma eftir Peter Tremayne (Peter Berresford Ellis), en hennar sagan gerist á sjöundu öld, og munkurinn Athelstan (Aðalsteinn) eftir Paul Harding (P.C. Doherty) sem ævintýri hans gerast á fjórtándu öld.

(Hvaðan Eco fékk hugmyndina er ekki gott að segja, kannski var hún sjálfsprottin, en ekki má gleyma vinsælum bókum um miðaldamunkinn welska Cadfael eftir Ellis Peters sem gerast á tólftu öld og nutu svo mikilla vinsælda að gerðir voru eftir þeim sjónvarpsþættir, en fyrsta bókin í þeim flokki kom út 1977.)

Enn bætist í þennan flokk, til að mynda ágætis bækur eftir C.J. Sansom sem segja frá Matthew Shardlake, lögmanni og krypplingi, sem rannsakar ýmis mál fyrir Thomas Cromwell um miðja sextándu öld. Ekki má gleyma bókunum um Erast P. Fandorin eftir Boris Akunin sem gerast í Rússlandi á seinni hluta nítjándu aldar. Þær bækur hafa náð milljónasölu víða um heim, meðal annars verið snarað á íslensku, enda skemmtilega húmorískar, hálfgerðar ævintýraspennubækur upp á gamla móðinn. Framundan eru svo fleiri sögulegar söguhetjur, ef segja má svo, því tvær slíkast slást í hópinn í sumar, önnur prússnesk, hin tyrknesk, og að segja samtímamenn.

Critique of Criminal Reason heitir skáldsaga eftir Michael Gregorio sem kemur út í sumar, fyrsta bók útgáfuraðar um Hanno Stiffeniis héraðsdómara í Lothingen í Prússlandi í upphafi nítjándu aldar. Michael Gregorio er í raun tveir höfundar, Daniela Gregorio og Michael Jacobs, en meðal sögupersóna í bókinni er heimspekingurinn Immanuel Kant. Ágæt bók um margt en full hástemmd.

Mun betra verk er The Janissary Tree eftir Jason Goodwin. Sú bók gerist í Tyrklandi á tímum Ottómanveldisins í upphafi nítjándi aldar, um áratug eftir að Mahmud II. braut á bak aftur veldi janissaranna. Sagan segir frá spæjaranum Yashim sem falið er að rannsaka tvo mál; annars vegar mannrán og morð fyrir herinn sem myndaður var til að ganga milli bols og höfuðs á janissörunum á sínum tíma og hinsvegar morð á einni af stúlkunjum í kvennabúri soldánsins og stuldi á skartgripum móður soldánins. Yashim er hugmyndaríkur og harðsnúinn og hefur betri aðgang að kvennabúrinu er aðrir vegna þess að hann er geldingur.

Goodwin er manna fróðastur um sögu Miklagarðs og veldir Ottómana, hefur enda skrifað margar bækur um þau mál, síðast Lords of the Horizons, sem segir einmitt sögu janissaranna, jeni ceri, frá 1365 til atburðanna í júní 1826 er Mahmud annar gekk á milli bols og höfuðs þeim. Istanbúl lifnar og í höndum Goodwins og bókin er ekki bara skemmtilega snúin glæpasaga heldur líka bráðfróðleg lýsing á lífinu í Istanbúl á nítjándu öld með sagnfræðilegu ívafi. Þó Yashim sé geldingur vantar ekki í bókina erótík, enda gerist hún að nokkru leyti í kvennabúri soldánsins, og þegar við bætast flugumenn erlendra ríkja, skuggaleg undirheimagengi og mataruppskriftir verður eiginlega ekki betur gert.

NFS sekkur

Ég hef ekki alltaf verið dús við Róbert Marshall, fréttamann og nú forstöðumann NFS, en eftir frétt í Morgunblaðinu í dag, þar sem rætt er um útkomu NFS í nýjustu áhorfskönnun IMG Gallup hækkar hann óneitanlega nokkuð í áliti hjá mér.

Málið er að í téðri áhorfskönnun kemur fram meðal annars að hjá fréttavaktinni á NFS fyrir hádegi mælist áhorf 1,2% og þátturinn skelfilegi Hrafnaþing með 1,2%. Þessi niðurstaða er lakari en nokkurn hefði grunað, eða það hélt ég í það minnsta þar til ég las orð Róberts: "Áhorfið yfir daginn er í mjög miklu samræmi við það sem við áttum von á."

Ekki minnkar aðdáun mín þegar Róbert svarar spurningum vegna Kompáss (fínn þáttur reyndar), sem samsendur er á Stöð 2 og NFS. Þó hann sé í opinni dagskrá á tveimur stöðvum horfa á hann ekki nema rúm 17% og áhorf annarra en áskrifenda Stöðvar 2 lítið. "[Þ]ar eru mikil sóknarfæri," segir Róbert.

Svona eiga sýslumenn að vera, láta það ekki á sig fá þó skútan sé að sökkva og eiginlega sokkin að hluta. Það eina sem ég sakna er að hann skuli ekki hafa nefnt þau sóknarfæri sem felist í því að áhorf á suma dagskrárliði sé ekki nema í kringum eitt prósent - varla þarf mikið átak til að hífa áhorf upp um 100% eða kannski meira. Það væri þá hægt að slá því upp í næstu könnun.

(Þeir sem þekkja Supertramp, þá annars leiðinlegu hljómsveit, skilja væntanlega hvers vegna þessi myndskreyting var valin. Þeir geta þá látið ljós sitt skína í athugasemdum ef vill.)

Sufjan í aðsigi

Væntanlega gera flestir sér grein fyrir því að Sufjan Stevens er snillingur, einn sá helsti sem er að fást við tónlist í vestan hafs nú um stundir. Síðustu plötur hans hafa verið einkar vel heppnaðar, þá helst þemaplöturnar Michigan og Illinois, og víða á þeirri síðustu stóð maður á öndinni yfir snilldinni í útsetningum og lagasmíðum.

Á sínum tíma stóð víst til að hafa Illinois tvöfalda plötu, enda var lagasafnið 50 lög þegar upptökur hófust. Á endanum var ákveðið að láta eina plötu nægja að sinni, en í haust hófst Sufjan svo handa um að tína saman úr þeim lögum sem eftir sátu og úr varð platan The Avalanche sem kemur út í júlí næskomandi. Læt fylgja lag af plötunni mönnum til skemmtunar, The Henney Buggy Band.

Játningar rafgítarræfils

Ég hef löngum verið hálfgerður rafgítarræfill, veikur fyrir því ef menn spila hátt og lengi á slík apparöt. Set þó þann fyrirvara að mér finnst eiginlega því meira gaman sem spilamennskan er óhreinni, ef svo má segja; mér finnst skipta miklu máli að verið sé að spila með hjaertanu, en ekki endilega með heilanum. Þannig getur verið meira gaman að heyra músíktilraunastrák rembast við að gera meira en hann getur en að heyra einhvern íþróttamnninn spila ógnarhraða skala af vísndalegri nákvæmi. Víst er gaman að heyra slika spilamennsku, einu sinni, en svo er það líka búið - er hægt að taka mark á mönnum sem rembast sem mest við að spila eins og vélar?

Að þessu sögðu er óneitanlega gríðarlega gtaman að heyra færa gítarleikara spila af tilfinningu þar sem meira skiptir að skila réttri tilfinningu en réttri tónregund. Neil Young er dæmi um slíka spilamennsku og Dimebag Darrell sálugi var líka þannig gítarleikari, líka Frank Zappa svo fleiri framliðnir séu tíndir til sögunnar. Ég ætla þó ekki að fara út í þá sálma að nefna góða gítarleikara, dauða eða lifandi, heldur kviknaði þessi pæling er ég var að hlusta á nýju Built to Spill plötuna, You in Reverse.

Built to Spill er rokksveit frá Boise í Idaho, Doug Martsch heitir höfuðpaur hennar, gítarleikari, lagasmiður og söngvari. Gott ef hann lék ekki á flest hljóðfærin framan af. Fyrsta breiðskifa sveitarinnar kom út 1993, Ultimate Alternative Wavers. Ári síðar kom There's Nothing Wrong with Love og svo 1997 kom fyrsta platan fyrir stórfyrirtæki, og þar af leiðandi fyrsta platan með almennilega dreifingu, Perfect From Now On, fín plata. Enn betri var Keep It Like a Secret sem kom út 1999. Það var eiginlega fullmikið af gítar á tónleikaplötu sem sveitin sendi frá sér 2000, en Ancient Melodies of the Future, sem kom út 2001, var góð plata þó greina hafi mátt þreytumerki á svetinni og það örlaði á stöðnun.

Lítið hefur heyrst frá sveitinni síðan Ancient Melodies of the Future kom út, svo lítið reyndar að flestir héldu að sveitin væri búin að syngja sitt síðasta. Það dró ekki úr þeim vangaveltum að Martsch gaf út sólóskífu 2002, en á endanum kom sveitin saman aftur, hóf æfingar á síaðsta ári og afraksturinn af þeim æfingum var sú ágæta plata You in Reverse.

Tónlistin á skífunni er venju fremur fjölbreytt þó hún fari aldrei langt frá því að vera Built to Spill plata. Greinilegt að þeir félagar hafa fundið spilagleðina að nýju og sveitin hefur eiginlega ekki hljómað betur að mínu viti. Fjögur tóndæmi til sannindamerkis má finna á MySpace-síðu Built to Spill, http://www.myspace.com/builttospill. Heyr til að mynda lagið Liar, sem stingur mjög í stúf við það sem sveitin hefur áður gert, en þó ekki - gítarhljómurinn er til að mynda mjög kunnuglegur og svo vitanlega söngurinn. Upphafslag plötunnar er líka aðgengilegt þar, Goin' Against Your Mind, sem er um margt klassískt Built to Spill lag, tæpar níu mínútur af nútímalegu indíproggi. (Flottar þessar línur í því lagi: When I was a kid I saw a light / Floating high above the trees one night / I thougt it was an alien / Turned out to be just god.)

Stjörnuhrap

Kaavya Viswanathan flaug hratt upp á stjörnuhimininn - síðasta haust gerði Little, Brown & Co. útgáfusamning upp á hátt í fjörutíu milljónir króna við stúlkuna um útgáfu á tveimur skáldsögum. Annar eins samningur hafði ekki verið gerður við við svo ungan höfund sem að auki hafði ekkert gefið út. Fyrri bókin, How Opal Mehta Got Kissed, Got Wild, and Got A Life, kom svo út í apríl síðastliðnum og fékk fínar viðtökur, enda fjörug og fyndin frásögn.Bókin segir frá stúlku sem þráir það helst að komast í Harvard-háskóla en fær óblíðar viðtökur þegar hún sækir um því þó einkunnir hennar séu til fyrirmyndar á hún sé ekkert líf utan námsins. Háskólinn hefur nefnilega ekki áhuga á nemendum sem eiga enga vini og stunda ekkert félagslíf. Faðir Mehta grípur í taumana, gerir áætlun um það hvernig hún geti komið sér upp félagslífi á mettíma og allir leggjast á eitt um að finna handa henni vini og kærasta.
Viswanathan, sem fædd var í Chennai (Madras) á Indlandi og fluttist með fjölskyldu sinni til Bandaríkjanna barn að aldri, gaf það í skyn að sagan væri að einhverju leyti byggð á reynslu hennar, en þegar bókin kom út stundaði hún nám í enskum fræðum við Harvard. Annað átti eftir að koma í ljós.

Útgáfa á bókum fyrir unglingsstúlkur lýtur sömu lögmálum og annar fyrirtækjarekstur vestan hafs, hagræðing og hámarkshagnaður. Það hefur lengi tíðkast að margir séu um eitt höfundarnafn, til að bmynda voru bækurnar um Tom Swift skrifaðar af mörgum höfundum, Victor Appleton var margir menn (Howard Garis, W. Bert Foster, John Duffield, Thomas M. Mitchell, Harriet S. Adams og fleiri), margir skrifuðu Nancy bækurnar og svo má telja. Slíkar bækur eru skrifaðar eftir formúlu, þurfa ekkert að vera verri fyrir það, og alla jafna sér teymi um að þróa sögupersónurnar, ákveða söguþráð, hanna kápu og myndskreytingar. Fyrirtæki sem fást við slíkt hafa lengi verið til, en uppákoman með Kaavya Viswanathan hefur beint sjónum manna að því fyrirtæki sem öflugast er og afkastamest á þessu sviði nú um stundir, Alloy Entertainment.

Umboðsmaður Viswanathan sendi Alloy fyrstu drög að bók hennar og starfsmenn Alloy unnu að fyrstu köflunum með Viswanathan. Að því fram kemur í New York Times kom fyrirtækið ekki frekar að bókinni en það, en þó er útgáfusamningurinn á milli Alloy og Little, Brown & Co. Sá háttur er einmitt hafður á alla jafna - Alloy semur við útgefendur um bækur og við höfundana um hvaða skerf þeir fá af kökunni, hvort sem þeir fá 15% af útsöluverði hverrar bókar eða eru bara á föstum launum ef þeir eru að skrifa undir dulnefni.

Útgefendur kunna vel að meta þá þjónustu sem slík fyrirtæki veita, enda fá þeir í hendurnar bók sem líkleg er til að ná metsölu tilbúna til útgáfu með kápu og öllu tilheyrandi. Slík viðskipti tíðkast líka ekki bara í unglingabókum heldur er það alsiða í æviminningum viða um heim að einhver sé ráðinn til að skrifa ævisögu, til að mynda ævisögur ungra íþróttamanna eða poppara. Eitt frægasta dæmi um slíkt á síðustu árum er rakið i bókinni Ghosting þar sem Jennie Erdal segir frá fimmtán ára starfi sínu fyrir viðskiptajöfurinn Naim Attallah, en á þeim tíma skrifaði hún blaðagreinar, ræður, ýmis bréf, þ. á m.  ástarjátningar, viðtalsbækur við ýmsa og tvær skáldsögur. Allt var þetta gefið út undir nafni Attallah.

Skömmu eftir að How Opal Mehta Got Kissed, Got Wild, and Got A Life kom út fóru að heyrast raddir um að maðkur væri í mysunni, að bókin væri ekki bara eftir Kaavya Viswanathan heldur hefði hún stolið efni í hana frá öðrum höfundum. Lesendur bentu þannig á að langir kaflar í bókinni væru sláandi líkir köflum úr tveimur unglingabókum eftir Megan McCafferty, Sloppy Firsts og Second Helpings. Við nánari skoðun sást að í fjörutíu tilfellum að minnsta kosti væri sláandi líkindi með bók Viswanathan og bókum McCafferty, svo mikil líkindi að engar líkur væri að skrifa mætti það á tilviljun - atburðarás og samskipti sögupersóna eru svipuð, kaflar að segja orðréttir uppúr bókum McCafferty eða setningar.

Framan af gerði Viswanathan lítið úr ásökunum um ritstuld, en játaði síðan að vera mætti að í bókinni væri vitnað í bækur McCafferty, en slíkar tilvitnanir væri ekki vísvitandi. Hún sagðist hafa marglesið bækur McCafferty og hrifist svo af þeim að hlutar úr þeim hefðu síast inn í hana ómeðvitað og þegar hún síðan skrifaði bókina um Opal Mehta hafi hún ekki gert sér grein fyrir að hún væri ekki að skrifa eigin texta, heldur væri hún að vitna í McCafferty. Hún bar sig og vel í fyrstu yfirlýsingum sínum, sagðist ætla að endurskrifa þá kafla í bókinni sem líktust um of því sem McCafferty hefði skrifað og ný útgáfa bókarinnar kæmi á markað sem fljótt sem auðið væri. Frammámenn Little, Brown & Co. tóku í sama streng, sögðu að bókin yrði áfram á markaði þar til ný útgáfa yrði tilbúin og að fyrirtækið hefði fulla trú á Viswanathan.

Allt umtalið, þó neikvætt væri, varð til þess að auka sölu á bókinni, en gagnrýnisraddir urðu æ háværari með þeim afleiðingum að Little, Brown & Co. innkallaði bókina. Þá var búið að prenta 100.000 eintök og dreifa 50.000 þeirra til bókaverslana. Til að byrja með héldu menn fast við að til stæði að gera af bókinni nýja útgáfu, en nú er loks orðið ljóst að svo verður ekki, How Opal Mehta Got Kissed, Got Wild, and Got A Life verður ekki endurútgefin endurgerð, í það minnsta ekki af Little, Brown & Co. Það sem meira er - fyrirtækið hefur rift samningnum við Viswanathan og mun ekki gefa út aðra skáldsögu eftir hana.

Þetta eru svo sem skiljanleg viðbrögð í ljósi þess að Viswanathan stal frá fleirum en Megan McCafferty. Glöggir lesendur hafa nefnilega fundið í bókinni kafla sem rekja má til Can You Keep a Secret? eftir Sophie Kinsella, metölubókarinnar The Princess Diaries eftir Meg Cabot og Haroun and the Sea of Stories eftir Salman Rushdie. Sjá hér.

 Rithöfundaferli Kaavya Viswanathan virðist því lokið eiginlega áður en hann hófst. Við þessa niðurlægingu bætist síðan að henni hefur verið vikið úr Harvard-skóla um sinn og ekki ljóst hvort hún fær aftur inngöngu í skólann. Það verður líka að teljast ólíklegt að Dreamworks geri kvikmynd eftir bókinni eins og stóð til.

Ekki verður undan því vikist að nefna annað mál álíka, þó ekki sé það jafn alvarlegt, en það var er Ólafur Jóhann Ólafsson nýtti sér hluta úr bók M.F.K. Fisher, The Gastronomical Me, í bók sinni  Slóðar fiðrildanna. Í viðtali við Morgunblaðið í janúar 2002 segir Ólafur að hann hafi aldrei farið leynt með að hann hafi fengið að láni frá Fischer þó hann hafi ekki getið hennar í heimildaskrá eða inngangi að bókinni: "[Þ]egar ég hef verið að kynna bókina á upplestrarferðum og þess háttar hef ég mikið talað um þetta. Það hefur ekki verið neitt launungarmál að þegar menn skrifa skáldsögur sem gerast á árum áður viða þeir að sér ýmsu efni og það er hefð fyrir því hvað menn geta notað og hvernig, án þess að geta heimilda."

Í því viðtali segir Ólafur Jóhann að um sé að ræða tvær línur sem hann hafi fengið að láni, en áhöld eru um hvort um meiri texta sé að ræða. Í viðtölum við erlenda fjölmiðla lét Ólafur Jóhann þau orð falla að hann hefði verið að votta Fisher virðingu sína með því að vitna í hana og að allir þeir sem þekktu bók hennar myndu kannast við kaflana í bók hans og skilja að þeir væru virðingarvottur.

Enginn er annars bróðir í leik

Góð þykir mér sú ábending að tónlistin sé fögur en mögur, enda verður seint sagt að það sé vel borgað starf að vera tónlistarmaður. Vissulega nær nokkur hópur því að verða vinsæll og vellauðugur, en fyrir hvern einn sem nær því eru tugþúsundir sem svelta hálfu hungri þar til þeir gefast upp, fara að afgreiða í plötubúð eða hverfa til annarra starfa.

Skýringin á því hvers vegna svo erfitt er að lifa af því að vera tónlistarmaður hér á landi liggur eiginlega í augum uppi - í landi þar sem ekki búa fáir neytendur er aldrei hægt að selja margar plötur. Málið er þó ekki svo einfalt, því úti í heimi, þar sem neytendur eru margir, er ekki endilega auðveldara að lifa af músík, til að mynda vestan hafs. Þar kemur margt til, til að mynda mikill markaðskostnaður, en líka það hve tónlistarmenn fá litla sneið af kökunni þegar sölutekjum er skipt. Kíkjum á dæmi:

Tónlistarmaður fær ákveðna prósentu af smásöluverði plötu, mis-háa prósentu eftir því hvernig samning hann er með við viðkomandi útgáfu. Alla jafna fá menn í kringum 10% af smásöluverðinu, en það er reyndar að frádregnum ýmsum kostnaði. Til að mynda er dreginn frá kostnaður vegna umbúða, sem er jafnan fjórðungur af smásöluverðinu, dreginn er frá kostnaður vegna affalla í flutningi, þ.e. diska sem skemmast í flutningi (10%), og  dreginn er frá kostnaður vegna "nýrrar tækni" sem settur var á þegar geisladiskar komu á markað og er enn í notkun, 25% þar. Þegar upp er staðið fær listamaðurinn því 10% af helmingi smásöluverðsins. Ekki þarf að taka fram að hann fær ekkert fyrr en búið að er að selja plötur upp í allan kostnað af af framleiðslunni, upptökum hljóðvinnslu og frumeintaki, og svo ákveðinn hluta af markaðskostnaði, til að mynda myndbandagerð og álíka. Gefur augaleið að margt af þeim frádrætti sem hér er tíndur til er útí hött, til að mynda frádráttur vegna nýrrar tækni og eins eru afföll vegna flutninga langt frá því að vera 10%, þó þau hafi kannski nálgast það á meðan menn voru enn að fást við lakkplötur.

Margir tónlistarmenn hafa gert sér vonir um að sala á Netinu myndi skila þeim stærri sneið af kökunni, enda kostnaður þar allt annar; dreifing kostar ekki nema brot af því sem kostar að dreifa tónlist á plötum eða diskum, engin afföll eru vegna afffalla í flutningi, umbúðir kosta ekkert og svo má telja. Raunin hefur þó verið önnur, því smásalar á tónlist á Netinu, þar fremst í flokki Apple fyrirtækið, hafa séð sér leik á borði og maka nú krókinn.

Undanfarna mánuði hafa útgefendur glímt við Apple um að hafa verðlagningu fjölbreyttari innan iTunes, hafa meðal annars lagt til að eldri tónlist sé seld á 60 sent og 80 sent, en nýrri og vinsælli tónlist á hærra verði en 99 sent. Þeir segjast einnig vilja geta boðið tónlist nýrra listamanna á sérstöku kynningarverði. Apple-menn hafa hinsvegar staðið fast á sínu - hvert lag kosti 99 sent. Síðustu fréttir benda til þess að þeir muni hafa sitt fram, enda hafa þeir hótað því að þau fyrirtæki sem krefjist breyttrar verðlagningar verði einfaldlega ekki með í iTunes.

Þegar Apple selur lag í gegnum iTunes fær fyrirtækið 35% af þeim 99 centum sem hver lag selst á, 26 kr. af þeim 77 sem lagið kostar skv. meðalgengi þegar þetta er skrifað. Útgefandinn fær þau 65% sem eftir eru. Ólíklegt verður að teljast að inni í frádrætti sem fyrirtækið notar til að stækka sinn skerf séu fyrirbæri eins og umbúðakostnaður, enda er hann enginn, eða afföll, enda eru þau engin, en vel hugsanlegt að 25% frádráttur vegna nýrrar tækni sé enn inni.

Það þýðir þá að tónlistarmaðurinn fær minna fyrir sinn snúð en hann fékk forðum og því skiptir það hann litlu sem engu hvort tónlistin sé seld í gegnum iTunes, Sony-sjoppuna (Sony Connect) eða á diskum. Þegar iTunes er annars vegar fær útgefandinn fær aftur á móti minna, hefur til að mynda ekki sömu tækifæri til að nýta sér frumlegan frádrátt.

Fréttin sem þessi færsla tengist sýnir svo hvernig plötufyrirtæki starfa - Sony dregur af Allman bræðrum og Cheap Trick, og væntanlega tugum tónlistamanna annarra, kostnað vegna umbúða og dreifingar við netsölu þó hvorugu sé til að dreifa (og örugglega vegna nýrrar tækni). Fyrir tónlistarmenn hjá Sony skiptir því engu hvort tónlist sé seld á diskum eða á netinu með minni tilkostnaði en nokkru sinn hingað til, en fyrirtækin fitna. Á meðan tónlistarmenn leggja fyrirtækjunum lið í baráttu gegn dreifingu á tónlist á Netinu hagnast fyrirtækin meira á hverju lagi seldu á Netinu en á diskum með því að arðræna listamennina - enginn er annars bróðir í leik.

(Til skýringar má nefna að myndin sem fylgir er af umslagi Eat a Peach, bestu Allman Brothers Band plötunni. Á henni er hið magnaða lag Little Martha þar sem Duane Allman fer á kostum, eitt af því síðasta sem hann tók upp.)

Cheap Trick og Allman Brothers lögsækja Sony Music

Indælt lag

Það held ég að Crazy með Gnarls Barkley sé eitt indælasta lag sem ég hef lengi heyrt, óvenjulega smekklega útfært og nútímalegt soullag. Kemur kannski ekki á óvart í ljósi þess að þeir standa að því félagarnir Danger Mouse og Cee-Lo, sá fyrrnefndi höfundur Gráa albúmsins og meðsmiður The Mouse and the Mask með MF Doom (ein besta plata síðasta árs og gott ef hún var ekki besta hiphopskífan) og sá síðarnefndi höfundur prýðisplötunnar Cee-Lo Green Is the Soul Machine sem kom út 2004.

MySpace er óttalegt drasl, óstöðugt og erfitt viðureignar, en bendi samt á það vilji menn heyra lagið Crazy.